Skírnir - 01.09.1995, Page 196

PLÓTÍNOS
Um fegurðina
I. Níund 6.
1. HIÐ FAGRA BÝR EINKUM í SJÓNINNI, en finnst einnig í því sem við
heyrum: í skipan orða og raunar í allri hljómlist, því laglínur og
hrynjandi eru vissulega fögur. Og fyrir þeim sem eru að fikra sig
frá skynjuninni upp á við eru lífshættir, athafnir, lundarlag og
vísindi líka fögur og einnig fegurð dygðanna.1 Sé einhver fegurð
til upprunalegri en þessi, mun rökræðan leiða það í ljós.
Hvað skyldi nú valda því að við ímyndum okkur að líkamar
séu fagrir og hvað skyldi beina hlustum okkar að tónum vegna
fegurðar þeirra? Og hvernig í ósköpunum stendur á því að allt
sem undir sálinni er komið er fagurt? Gerir ein og sama fegurðin
allt þetta fagurt eða er fegurð í líkama eitt og fegurð í öðru ann-
að? Og hvað er þessi hlutur eða hlutir? Sumt, líkamar til dæmis,
er ekki fagurt vegna þess sem það er sjálft heldur með hlutdeild,
annað er sjálft fagurt svo sem eðli dygðarinnar. Því sömu líkam-
arnir virðast stundum fagrir og stundum ekki, svo að það að vera
líkami er eitt, að vera fagur annað. Hvað er nú þetta sem er til
staðar í líkömunum [og gerir þá fagra]? Fyrst ættum við að at-
huga þetta. Hvað er það sem hrífur sjónir þeirra sem horfa á eitt-
hvað, snýr þeim og dregur þá að sér og lætur þá njóta sjónarinn-
ar? Ef við finnum þetta má vera að við getum „notað það sem
fótstall“2 til að festa sjónir á hinu. Nær allir eru á einu máli um að
hlutfallsleg samsvörun3 hinna einstöku hluta hvers við annan og
við heildina að viðbættum fögrum lit valdi sjónrænni fegurð og
1 Sbr. Platon, Samdrykkjan 210 C og Hippías meiri 297 E-298 B.
2 Platon, Samdrykkjan 211 C.
3 „Hlutfallsleg samsvörun“ = summetria. Grikkir, þar á meðal Platon og Aristó-
teles, voru almennt þeirrar skoðunar að samsvörun hluta og heildar sé fegurð-
inni eðiislæg. Stóumenn, sem Plótínos gagnrýnir hér, gengu svo langt að skil-
Skírnir, 169. ár (haust 1995)