Skírnir - 01.09.1995, Page 226

496
RÚNAR HELGI VIGNISSON
SKÍRNIR
Gróf samtöl sögunnar andæfa hinum ljóðrænu lýsingum á lífi múkk-
ans, enda fóru þau fyrir brjóstið á mörgum. Til dæmis vöruðu gagn-
rýnendur DV og Tímans lesendur við að læða bókinni í jólapakkann.
Samtölin rjúfa bannhelgi hins miðlæga málsamfélags og árétta þannig
sérstöðu sjómannslífsins. Þetta sést vel þegar ástkona Magnúsar biður
hann að nota ekki „svona orð“ (113) eftir að hann hefur óvart blandað
saman málheimunum tveimur. Hætt er því við að lesandi verði í fyrstu
hlessa á að finna jafnstríðan straum fúkyrða og kláms í skáldsögu sem að
öðru leyti sver sig í ætt fagurbókmennta. Klámið, sem er til marks um
það sem sjómennirnir fara á mis, verður þó „eðlilegt" innan ramma þessa
„óeðlilega" söguheims. Hitt er svo annað mál að maður ber tvíbenta
virðingu fyrir höfundi sem hefur á takteinum jafngroddalegt málfar og
Eyvindur!
Helsti Akkilesarhæll þessarar bókar er persónusköpunin. Aukaper-
sónur sögunnar ná ekki að marka sér sérstöðu og vilja því renna saman í
huga lesandans. Skipverjar eru „bara sjómenn“ og verða þar af leiðandi
ekki nógu heilsteyptar og lifandi persónur. Þeir eru allir sama „týpan“
eins og brenna vill við í sjómannasögunum sem hér er fjallað um. Þetta
er einnig viss kostur, sér í lagi fyrir það að hnykkt er á tilfinningunni
fyrir hinu sammannlega hlutskipti skipverja, en á móti vegur að sam-
sömunarnautn lesandans er gefið langt nef.
Pelastikk og Hjartasalt Guðlaugs Arasonar eru eins langt frá því að
vera módernískar sögur eða hneykslanlegar og hugsast getur. Það setur
ekki ókennd að manni við lesturinn, öllu heldur fer um mann hálfgerð
sælukennd, því þar er sjómennskan séð í hillingum lengst af, þannig að
bækurnar verða, ólíkt togarasögunum, öðru fremur óður til veiðimanns-
eðlisins. í bókunum segir af Loga Kristinssyni, sem er níu ára sjómanns-
sonur í fyrri bókinni en verður fjórtán ára í þeirri seinni. Hann dreymir
snemma um að fara til sjós og tekst með ýtni sinni að komast á síld í
Pelastikki og á ufsaveiðar í Hjartasalti. Þar lærir hann til verka og hlýtur
sína manndómsvígslu. Þessar bækur flokkast að mínu viti með bókum
fyrir unga lesendur. Þær eru býsna einfaldar hvað efnisframsetningu og
byggingu varðar og sátt manna og samlyndi yfirþyrmandi. Flestallt
gengur þannig að sólu í lífi Loga. Eina togstreitan sem örlar á er milli
sjómennsku og menntunar og hún er sett fram á bitlausan hátt, þótt í
henni speglist ef til vill tímanna tákn. Þrátt fyrir að sögumaður sé greini-
komi aldrei, segir í lýsingu á lífi múkkans: „Og einn gefst upp af þreytu og
kulda og svengd [...] Hann er ekki lengur í hópnum" (181). Þegar lík Magnús-
ar er sótt í fjöru bóndans segir m.a. af einmana fugli sem flýgur inn yfir svæð-
ið: „[...] og það var eins og hann gjóaði fyrst öðru auga og svo hinu upp í
þarabrúkið þar sem holan í binginn gapti tóm“ (195-96). Að því búnu beygir
fuglinn út yfir sjóinn á ný og stefnir beint til hafs.