Þjóðmál - 01.12.2009, Qupperneq 26

24 Þjóðmál vetur 2009
fer með íslensk ættjarðarljóð eins og stallsystir
hennar á Austurvelli 17 . júní . Það er sungið
og spilað og dansað fram á nótt . Að vísu er
þetta Yankee­tónlist bak við bláar Yankee­
buxur og Texas­hatta . Þetta heitir Nýja Ísland,
sem er auðvitað að renna sitt skeið . Með
nýjum kynslóðum fjarar málið út og landar
vorir renna saman við hinn þunga straum
þjóðanna . Ekkert getur stöðvað þá þróun .
Tungumálið gleymist að lokum, síðustu
leifar íslenskrar menningar, heimanfylgju
flóttafólksins handan hafsins .
Seinna, þegar Freyja hefur misst móður sína
og móðursystur, Birdie, sest hún að í New York
og vill loka þessum kafla lífsins, segja skilið við
fortíðina . Hún er búin að fá nóg af þessu öllu
saman, „þessum dapurlegu litlu Íslandsleifum“,
eins og hún sjálf orðar það .
En það fer nú reyndar á annan veg .
Á þessu hausti hef ég lesið tvær bækur þar sem koma við sögu börn, sem tekin
eru frá mæðrum sínum . Freyjuginning er
önnur þeirra . (Hin er bók Sindra Freyssonar,
Dætur mæðra minna .) Það er kannski hrein
tilviljun, en engu að síður löngu tímabært
umræðuefni . Áður fyrr þótti það ekki
tiltökumál að hrífa barn úr móðurfaðmi og
færa öðrum til fósturs . Lífsbaráttan var hörð,
fjöldi barna dó í bernsku og mæður áttu oft
ekki annarra kosta völ . Þetta var algengt til
sveita, ef þannig stóð á, veikindi, fátækt,
sjúkdómar og fráfall fyrirvinnu . Stundum
gat þetta blessast, en oftar en ekki hafði þetta
skelfilegar afleiðingar, sem drógu dilk á eftir
sér . Í öllum fjölskyldum eru börn sem hefur
verið misþyrmt á þennan hátt . Og maður
getur ímyndað sér hvernig líf þeirra hefði
orðið, ef þau hefðu fengið að lifa því lífi,
sem guð ætlaði þeim, vera til blessunar sinni
eigin móður og njóta upprunans .
Þegar Freyja er þrettán ára fer hún í heimsókn til gamla landsins með Birdie,
frænku sinni . Mér finnst frásögn höfundar
rísa hæst í þeim hluta bókarinnar . Hún er
svo fjörleg, hrífandi og dramatísk, að maður
stendur á öndinni hvað eftir annað . Höfundur
virðist þekkja landið, þjóðina, söguna, og
jafnvel tungumálið, betur en margir þeirra,
sem hér eiga heima allt sitt líf . Þó að ég
hafi hrifist af frásagnargleði höfundar í fyrri
hluta bókarinnar, þá magnast þessi aðdáun
um helming, þegar á líður og rís hæst í
gígnum við Öskju, þegar Birdie klæðir sig
úr öllum fötunum og stingur sér til sunds í
„mjólkurgræna laugina“ .
Þetta er æsispennandi saga og mikið gleði efni, að hún skuli hafa verið þýdd á
ís lensku . Hún á erindi við okkur, þessi bók .
Hún gefur okkur innsýn í líf Íslendinga á
fjar lægum slóðum rúmri öld eftir að þeir
flúðu heimalandið . Þeir stofnuðu Nýja
Ísland og héldu, að þeir gætu haldið áfram
að vera Íslend ingar í annarri heimsálfu –
þrjóskuðust við .
Nú er komin ný kynslóð Íslendinga, sem
stendur á vegamótum – að fara eða vera?
Hvað tekur við? Erum við reiðubúin að
fórna þjóðerni okkar, tungu okkar? Getum
við lært af frændum okkar, Vesturför un­
um?
Nú þegar ég hef lokið við að lesa bókina
um Freyju og veit, hvernig hún endar, gæti
ég allt eins hugsað mér að byrja upp á nýtt
og lesa hana aftur . Og í þetta sinn mundi
ég lesa hana hægar – ekki elta atburðarásina
heldur njóta textans, drekka í mig hvert
orð, hverja setningu, sem seytlar fram af
gáska og fjöri og töluverðu listfengi . Ég
hef ekki séð frumtextann, en ef dæma má
út frá tungu taki Þórdísar Bachmann, þá
er þetta þrusu góður texti, hraður, hrjúfur,
litríkur og miskunnarlaus á köflum . Þórdís
Bachmann á svo sannarlega heiður skilið
fyrir að koma þessari merku bók til skila á
gamla málinu .