Þjóðmál - 01.12.2009, Page 69

Þjóðmál vetur 2009 67
Texti og dagsetningar. Rekstrartap Mat skipa Hrein eign.
Niðurstöður endurskoðaðs ársreiknings 1984 95,7 m .kr . 244,7 m .kr . ­104,9 m .kr .
Áhrif á hreina eign
Tap jan ./apr . 1985 100 .0 m .kr . ­100,0 m .kr .
Hlutafjáraukning fyrri hluta árs 1985 +80,0 m .kr .
Mat bankaeftirlits á skipum, bréf 9 . sept 1985 100,7 “ ­144,0 m .kr .
Tap maí/ ágúst 1985 100,0 m .kr . ­100,0 m .kr .
Tap sept . okt . nóv 1985, Hafskip, Ísl . skipafélagið ? ?
Heildartap 1984, 1985 og eigið fé lágm . við gjaldþrot 295,7 m.kr -366,9 m.kr.
samvinnufélaga . Forystumenn Sambandsins,
sem höfðu áhuga á þessari félagsstofnun af
viðskiptalegum ástæðum, voru bornir ofurliði
í stjórn þess og hún tilkynnti opinberlega 23 .
nóvember, að þessum viðræðum væri slitið . Þá
var staðan þessi: Lánardrottinn hafði kyrrsett
Skaftá, skip Hafskips, í Antwerpen, sem lýsti
vel viðskiptaumhverfinu . Eimskip var orðinn
eini sjáanlegi kaupandinn að fyrirtækinu í
rekstri . Forráðamenn þess kröfðust yfirlýsingar
bankastjórnar Útvegsbankans, um, að
þeir tryggðu Eimskipi 70% af viðskiptum
Hafskips, ef til slíkra kaupa ætti að koma af
þeirra hálfu . Þá kröfu var augljóslega ekki
hægt að uppfylla . Sú leið, sem stjórnendur
Hafskips og Útvegsbankans voru sammála
um frá miðju sumri 1985, að ein væri fær til
að forða gjaldþroti, var endanlega lokuð .
Við þessar aðstæður í rekstri Íslenska skipa félagsins, sem átti „að starfa í
nokkra daga“ og með tap í lestinni, sem nam
marg földu nýsöfnuðu hlutafé, ásaka báðir
sagn fræðingarnir bankastjórn Útvegsbankans
um þá ósvinnu að gefa félaginu ekki eins konar
framhaldslíf . Orðrétt segir í Afdrif Hafskips í
boði hins opinbera: „Hafskipsmenn sneru sér
nú að því að reyna að byggja upp á nýtt í gegn
um Íslenska skipafélaginu. Helstu hluthafar í
Hafskipi og Íslenska skipafélagsins töldu sig hafa
fengið svigrúm til þess hjá Útvegsbankanum að
safna um 200 milljónum króna í nýtt hlutafé,
svo að Íslandssiglingar Hafskips gætu haldið
áfram.“ 15 Til stuðnings þessari söguskoðun er
í báðum bókunum vitnað í viðtal við Svein
R . Eyjólfsson, stjórnarformann Íslenska
skipafélagsins, í Frjálsri verslun haustið 1986 .
Haft er eftir honum, að þeir hluthafar, sem
lagt höfðu fram 80 millj . fyrr á árinu „ætluðu
að tryggja Íslenska skipafélaginu 200 milljónir
króna í aukið hlutafé“16 og jafnframt, að
það hafi verið „af þrekleysi og hræðslu“17
15 Afdrif Hafskips í boði hins opinbera, bls . 48 .
16 Hafskip í skotlínu, bls . 116 .
17 Afdrif Hafskips í boði hins opinbera, bls . 56 .
bankastjóranna, sem þessum bjarghring var
hafnað . Þegar þessi stórmerkilega sögulega
heimild er metin, þarf að hyggja að því, að
hugmyndin kom ekki fram fyrr en nokkrum
dögum fyrir gjaldþrotið . Stjórn Íslenska
skipafélagsins kynnti bankastjórninni hana
lauslega 26 . nóvember . Engin grein var
gerð fyrir útfærslu málsins, t .d . hvort ætlast
væri til að bankinn lánaði félaginu út á
skuldabréf hluthafa eins og áður . Þess má
geta í því sambandi, að skuldbindingar Haf­
skips gagnvart Útvegsbankanum námu þá
130% af eigin fé hans . Bankastjórnin taldi
þessar hugmyndir á þessum tíma algjör­
lega óraunhæfar og marklausar, þegar tekið
var tillit til geigvænlegrar fjárhagsstöðu
fyrirtækisins og viðskiptaumhverfisins . Hún
lét samt hagdeild bankans og löggiltan
endurskoðanda fara yfir rekstraráætlun
félagsins fyrir 1986 . Niðurstaða þeirra var
að 135 milljóna króna tap yrði á rekstrinum
það árið . Uppsafnað tap þriggja ára 1984 til
og með 1986 hefði samkvæmt því orðið að
lágmarki 430 millj . króna . Aukið 200 millj .
kr . hlutafé hefði því aðeins nægt til að jafna
helminginn af því tapi . Það verður að teljast
lítt fýsileg fjárfesting . Staðhæfingin um, að
bankastjórnin hafi „gefið svigrúm“ til þessarar
hlutafjársöfnunar er tilbúningur .
Þegar bankastjórn Útvegsbankans stóð frammi fyrir óumflýjanlegu gjaldþroti
Hafskips í nóvember 1985, kom fram sú
hugmynd að leita samkomulags við Eim­
skipsmenn um að þeir gerðu tilboð í allar
áþreif anlegar eignir Hafskips úr þrotabúi
þess . Ástæðan var einföld . Öll rök hnigu að
því, að með slíku samkomulagi fengist meira
fyrir eignirnar en á uppboði eða brunaútsölu
og bankinn tryggði best þau veð, sem
hann hafði í eignum félagsins . Þetta var
gert og fær þunga dóma í bókunum . Talað
er um „nauðungarsamning“18 og spunnið
um „hreinu leiðina“ eða aðferða fræðina við
18 Hafskip í skotlínu, bls . 63 .