Þjóðmál - 01.12.2009, Síða 87

Þjóðmál vetur 2009 85
í þessari sögu, við vitum meira um einstök atriði
og þætti hennar en við gerðum fyrir tólf árum
síðan og mat fræðimanna hefur óneitanlega
breyst í ýmsu tilliti . Á allra síðustu árum
hafa sagnfræðingar, einkum breskir, þýskir
og franskir, fengið aðgang að skjalasöfnum í
þessum löndum og unnið þarfar rannsóknir
með aðstoð og þátttöku heimamanna . Afrakstur
þessa starfs er nú óðum að birtast á prenti, í
bókum og ritgerðum, og þótt það muni trauðla
breyta heildarmynd okkar af því, sem hér er um
fjallað, er líklegt að einstök atriði verði skýrari er
fram líða stundir . Hins sama má trúlega vænta
úr öðrum heimsálfum .
Þýðing Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar á
bókinni er slétt og felld, á köflum ljómandi góð
en á stöku stað er eins og þýðandann hafi þrotið
örendið og textinn verður flatur og nánast
leiðinlegur aflestrar . Það þarf þó varla að koma á
óvart, það er mikið eljuverk að þýða þetta mikla
rit og víst þarf mikið úthald til að halda dampi
allan tímann .
Þessi bók er þörf lesning öllum þeim, sem
áhuga hafa á sögu 20 . aldar, og þá sérstaklega
sagnfræðingum og nemendum í sagnfræði . Allur
frágangur hennar er með ágætum, en það skal
þó tekið fram, að ég kann yfirleitt lítt að meta
það að fá í hendur svo þykkar bækur í kilju . Þær
endast illa og fara í hendi, eins og blautur og
slorleginn flatfiskur .
Kommúnistaávarpið
Marx og Engels: Kommúnistaávarpið, Hið íslenska
bókmenntafélag, Reykjavík 2008, 225 bls .
Eftir Atla Harðarson
Á síðasta ári kom þýðing Sverris Krist jáns­sonar á Kommúnistaávarpinu eftir Karl
Marx (1818–1883) og Friedrich Engels (1820–
1895) út sem lærdómsrit hjá Hinu ís lenzka
bókmenntafélagi . Í bókinni eru, auk Komm ­
únistaávarpsins (á síðum 163–223), inn gangur
eftir Pál Björnsson (á síðum 9–55) og Aldar­
minning Kommúnistaávarpsins eftir þýð andann,
Sverri Kristjánsson, (á síðum 56–159) .
Þetta er vönduð útgáfa og þýðing Sverris er
á skínandi máli og, eftir því sem ég best fæ séð,
afar vel unnin .
Í inngangi Páls er fjallað með skilmerki­
legum hætti um íslenskar þýðingar á Komm­
únistaávarpinu og útgáfur þeirra og einnig um
viðtökurnar sem þær fengu . Þarna segir meðal
annars frá því að það var gefið út í 5 .000 eintök­
um árið 1924 í þýðingu Einars Olgeirssonar
(1902–1993) og Stefáns Pjeturssonar (1898–
1987) . Alda r fjórðungi seinna kom ávarpið svo
út í þýðingu Sverris Krist jánssonar sagnfræð­
ings (1908–1976) . Sú þýðing var gefin út
fjórum sinnum á síðustu öld í samtals yfir 5 .000
eintökum . Bókin sem er tilefni þessara skrifa er
því 6 . útgáfa Kommúnistaávarpsins á íslensku
og 5 . útgáfan á þýðingu Sverris .
Kommúnistaávarpið er stutt rit . Það skiptist
í fjóra kafla . Sá fyrsti lýsir meginatriðunum í
hugmyndum Marx og Engels um samfélagið
og þróun þess . Annar hlutinn lýsir pólitískri
stefnu þeirra . Í þeim þriðja greina höfundar frá
hugmyndum sínum um sögu sósíalisma á fyrri
hluta 19 . aldar . Í fjórða og langstysta hlutanum
leggja þeir skoðanabræðrum sínum línur um
hvaða flokkum þeir geti helst starfað með .
Seiðmagn kommúnismans
Aldarminning Kommúnistaávarpsins sem Sverrir
Kristjánsson skrifaði árið 1948 er merkilegur
texti sem ég hygg að gefi góða innsýn í hugarheim
kommúnista um miðja síðustu öld . Sverrir var
þess fullviss að hægt væri að hrinda hugsjónum
Marx og Engels í framkvæmd og að það hefði
verið gert austur í Rússlandi:
Sósíalisminn er ekki lengur draumur eða hug­
ar burður ánauðugra manna né heldur fræðileg
framtíðarsýn . Sósíalisminn er lifandi þjóðfélag
vinnandi manna . Þetta þjóðfélag gnæfir ekki
lengur yfir mönnum eins og annarlegt afl, sem
ekki er af mannsins heimi . Þetta þjóðfélag er
þeirra verk, og þeir vita það . Hver óbreyttur
verka maður í ríki sósíalismans getur sagt með
meira rétti en sólarkonungur Versala sagði
um ríki sitt: Sósíalisminn – það er ég! Það er
með öllu til gangslaust að vera með einhverjar
vangaveltur út af því, hvort sósíalisminn sé
„framkvæmanlegur“ . Hann hefur þegar verið