Saga - 2012, Blaðsíða 98

Ekkert skal fullyrt að svo stöddu um stéttarstöðu og aldursdreifingu
innan þessa hóps í samanburði við alla landsmenn. Eignalaust fólk
er ekki með og örðugt að meta stærð þess hóps; hugsanlega voru
jafnmargir í honum og hinum sem skipti eru til eftir. Eignalítið fólk
á borð við Sigríði Tómasdóttur er aftur á móti fjölmennt, vinnufólk
jafnt sem húsfólk og bændur. Eðli málsins samkvæmt er meira um
skipti eftir yngra fjölskyldufólk en eldra, því að börn þess voru frek-
ar ómyndug. Þeir sem dóu í hárri elli með uppkomin börn verða þá
útundan, ef svo má að orði komast. Gaumgæfilega athugun á af -
mörkuðum svæðum þarf til að meta hvort eða að hvaða marki
skiptagögn sýna þverskurð íslensks samfélags og hvort munur er að
því leyti eftir áratugum.
Skiptabækur eru eitt og dánarbúsuppskriftir annað. Yfirleitt
önnuð ust hreppstjórar gerð þeirra og sendu sýslumönnum, sem
nýttu þau við skiptin og komu þeim síðan fyrir í sérstökum fylgi-
skjalabögglum — eða öllu heldur hefðu átt að gera það. Sýslumenn
sinntu skjalavörslu misvel og varðveisla dánarbúsuppskrifta er ekki
jafngóð og varðveisla skiptabóka. Uppskriftirnar liggja líka oft í
ókennilegri röð og án sýnilegrar reglu. Fáeinar sérstakar uppskrifta -
bækur eru reyndar til þar sem sýslumenn skráðu einungis dánarbú:
Skaftafellssýsla 1839–1879, Rangárvallasýsla 1843–1889, Vestmanna -
eyjar 1896–1916, Árnessýsla 1848–1868, Reykjavík 1862–1898, Barða -
strandarsýsla 1847–1857 og Eyjafjarðarsýsla 1806–1828. Eins og fram
kemur í töflu 3, sem tekur til tveggja sýslna, eru varðveitt nokkru
fleiri skipti en dánarbúsuppskriftir. Varðveitt eru einhver gögn um
1805 einstaklinga í sýslunum tveimur; 745 úr Barðastrandarsýslu og
már jónsson98
Tafla 3. Varðveisla skiptagagna í Barðastrandarsýslu og Borgar -
fjarðar sýslu á 19. öld.
Barðastrandarsýsla Borgarfjarðarsýsla
Tegund Fjöldi % Fjöldi %
Dánarbú 559 75 725 68
Skipti 641 86 904 85
Uppboð 171 23 406 38
Einstaklingar 745 1060
Heimildir: Skiptabækur, dánarbú og uppboðsbækur í báðum sýslum.
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 98