Saga - 2012, Blaðsíða 209

55 og 69). Í heild er þessi kafli ágætavel heppnaður. Höfuðkostur er að saman -
burðurinn tekur til allra fimm landanna.
Pirjo Markkola ber höfuðábyrgð á kaflanum „Det nordiska barnet.
Nordiskt samarbete för barnets bästa“ (bls. 85–135). Markmiðið er að varpa
ljósi á ráðstefnuhald sem miðaði að því að efla samvinnu Norðurlanda um
velferð barna og jafnframt á samspil hins norræna og þjóðlega í norrænni
barnavernd. Hér er meginviðfangsefnið „Nordiska barnavårdskongressen“,
sem samtök á Norðurlöndum hófu samstarf um, en Ísland tók ekki þátt í
fyrr en á seinni stigum. Aðalheimildir eru skýrslur um ráðstefnurnar
1921–1973 en umfjöllunin nær þó til ársins 2009. Ráðstefnurnar miðuðu að
því að efla norræn tengsl og þekkingarmiðlun. Markkola ræðir hvernig
átakalínur mynduðust og sjónarmið mættust, hve mikið var stundum lagt í
að bera löndin saman og hvernig umræðu var beitt í þágu stefnumótunar
og samhæfingar.
Efst á baugi var barnaverndarlöggjöf, óskilgetin börn og ráðstöfun barna
í fóstur á einkaheimili eða stofnun. Mikið samráð átti sér stað um lagasetn-
ingu á þriðja og fjórða áratugnum sem og umræður um skipan fósturmála
og stofnanir fyrir börn. Hugtök og sjónarmið breyttust; þannig var fjallað
um fráviksbörn, andlega sjúk börn og stofnanabörn og komu hér lækn-
isfræði, lögfræði og uppeldisfræði mjög við sögu. Eftir síðari heimsstyrjöld
dró úr vægi læknisfræði og þjóðfélagslegar áherslur jukust.
Framan af var mikill áherslumunur milli landanna hvað varðar lagalega
afstöðu foreldra og barna, m.a um ákvörðun faðernis og fyrirkomulag á inn-
heimtu meðlags og skyldur foreldra og sveitarfélags í því sambandi. Á sjötta
og sjöunda áratugnum var löggjöf um afstöðu barna og foreldra borin sam-
an og mikill áhugi á samhæfingu kom fram, m.a. tillaga um sameiginlega
lagasetningu um barnsfaðernismál. Þá erfðu börn í Danmörku, Noregi og á
Íslandi föður og áttu rétt á að bera nafn hans en í Finnlandi og Svíþjóð ein-
ungis svonefnd trúlofunarbörn. Alls staðar var þó einhugur um að tryggja
einstæðum mæðrum félagslegt og efnahagslegt öryggi að einhverju marki. Í
þessu sambandi saknar maður nokkuð umfjöllunar um sérstöðu Íslands
hvað varðar fjölskyldumynstur.
Greining Markkola á efni ráðstefnanna er nýmæli; varpar kaflinn áhuga-
verðu ljósi á áherslur í umræðu um félagslega barnavernd á norrænum vett-
vangi nánast alla 20. öld. Ályktanir höfundar hníga einkum að því að
ráðstefnurnar hafi stuðlað að norrænum tengslum, þekkingarmiðlun og
nýsköpun. Yfirleitt hefur henni tekist vel að varpa ljósi á samspil hins
þjóðlega og norræna í þessum málaflokki.
Í kaflanum „Den sociala barnavården. Nationell praktik och kompara-
tion“ (bls. 137–215), sem Ingrid Söderlind er ábyrg fyrir, er rætt um áhrif
velferðarstefnu á mótun barnæsku. Höfundur beinir sjónum að opinberri
félagslegri barnavernd og kveður hana réttilega oftast skilgreinda sem opin-
bera starfsemi (sbr. Guðrún Kristinsdóttir, Child Welfare and Professionaliz -
ritdómar 209
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 209