Saga - 2012, Blaðsíða 193

rétt og karlar til að afla sér formlegrar menntunar í Lærða skólanum í
Reykjavík — eða öllu heldur til síðasta ársins sem þær gátu það ekki. Með
þessu vill höfundur leggja áherslu á mikilvægi menntunar sem hreyfiafls
breytinga og bættrar réttarstöðu kvenna.
Það má velta því fyrir sér hvort höfundur leiti ekki um of í smiðju
hefðbundinnar sagnaritunar með því að afmarka ritgerðina við ártöl af
þessu tagi. Þá má einnig færa rök fyrir því að ártalið 1903 sé ekki sérlega
heppilegt þegar haft er í huga að þótt Lærði skólinn væri með formlegum
hætti opinn konum frá árinu 1904 sóttu sárafáar konur skólann á fyrstu ára-
tugum tuttugustu aldarinnar. Í þessu samhengi má velta því fyrir sér hvort
stofnun Kennaraskóla Íslands fimm árum síðar (1908) hafi ekki markað
skýrari og raunsannari tímamót í menntunarmöguleikum kvenna, en frá
upphafi voru konur drjúgur hluti nemenda í Kennaraskólanum. Slík tíma-
mót eru líka eðlileg þegar haft er í huga að kvennaskólagengnar konur voru,
líkt og annars staðar á Norðurlöndum, margar í hópi barnakennara hér á
landi.
Þótt heiti ritgerðarinnar skírskoti með mjög afgerandi hætti til nútímans,
fjallar Erla Hulda einungis lauslega um þær kenningar og þau tímaviðmið
sem notuð hafa verið til að skilgreina „nútímann“. Þetta gerir hún í síðasta
meginkafla ritgerðarinnar (sjá bls. 260–261). Þar gerir hún grein fyrir þeim
samfélagslegu og efnahagslegu breytingum sem urðu á Íslandi við lok nítj-
ándu aldar og bendir jafnframt á að markmið ritgerðarinnar sé hvorki að
leita uppruna nútímans né uppruna þess sem kalla megi nútímakonu, held-
ur hvernig greina megi merki hennar á Íslandi um aldamótin 1900. Nú -
tíminn er, eins og höfundur bendir á, ekki línulegt fyrirbæri heldur marg -
þætt og flókið ferli sem felur ekki síður í sér breytingar á hugarfari en þær
efnahagslegu og félagslegu breytingar sem oftar er vísað til. Ef til vill hefði
Erla Hulda mátt gefa hinum hugarfarslegu þáttum betri gaum þegar hún
skilgreinir nútímann. Hér hefði t.a.m. mátt vísa til rannsókna Péturs Péturs -
sonar um veraldarvæðingu íslensks samfélags á nítjándu öld. Trú einstak-
linga á mátt sinn og megin og fráhvarf frá forlagahyggju hefur án efa átt
sinn þátt í þeim breytingum á viðhorfum til menntunar kvenna sem Erla
Hulda lýsir svo vel í ritgerðinni.
Af ritgerð Erlu Huldu má draga þá ályktun að breytt viðhorf til fræðslu-
mála og aukin menntunarþrá alþýðu hafi verið meðal þeirra meginþátta
sem mörkuðu upphaf nútímans á Íslandi. Er ef til vill réttara að segja að
menntunarþráin hafi verið hreyfiafl breytinganna, það afl sem hratt nútíma-
num af stað? Fleiri fræðimenn hafa lagt áherslu á mikilvægi þessa atriðis.
Loftur Guttormsson hefur í rannsóknum sínum á skriftarkunnáttu á fyrri
hluta nítjándu aldar haldið því fram að aukinn menntaáhugi komi á undan
breyttum atvinnuháttum. Ef til vill liggur sérstaða Íslands að nokkru leyti í
þeirri staðreynd að hér kom aukinn menntaáhugi á undan breytingum á
hinum hagrænu þáttum. Það er nokkuð þversagnakennt, altént út frá marx-
ísku sjónarhorni.
andmæli 193
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 193