Saga - 2012, Blaðsíða 188

Kannski má segja að hann sé margfætla. Sú margfætla er þó ólík systur sinni
úr dýraríkinu að því leyti að hinir ólíku „fætur“ nútímans eru sjaldnast sam-
stiga í hreyfingum. Það er nefnilega mismunandi eftir löndum og svæðum
hvenær hver fótur steig inn fyrir þröskuldinn — inn í nútímann. Hér mætti
því tala um mishröðun af ýmsu tagi. Ef halda má áfram að einfalda hina
sögulega framvindu síðustu alda, þá mætti orða hlutina þannig að karlrétt-
indahreyfingar 18. og 19. aldar — sem við köllum auðvitað ekki því nafni,
því að við tölum fremur um almennar byltingarhreyfingar eða jafnvel
lýðræðishreyfingar — hafi átt þátt í því að skapa það misgengi sem varð
ýmsum ljóst á 19. öld, þ.á m. kvenréttindasinnum, þegar tækifæri karla á
svo mörgum sviðum samfélagsins jukust. Hugmyndin um „nútímans kon-
ur“ beindist þannig á vissan hátt gegn þessu misgengi.
Hvað fólst í þeirri kvenímynd sem kennd er við nútímann? Erla Hulda
svarar þessu a.m.k. með tvennum hætti. Annars vegar að nútímakonan ætti
að vera „sú sem trúir á og heldur fram rétti kvenna til afhafna og jafnvel
kvenfrelsi, hún hefur mögulega efnahagslegt sjálfstæði […] og sjálfs -
ákvörðunarrétt“ (bls. 263). Og hins vegar bendir hún á að það sem einkenni
nútímakonuna sé „vitund um breytingar“ (bls. 334). Þessi áhersla á breyt-
inguna er auðvitað í anda þess sem þýski sagnfræðingurinn Reinhardt
Koselleck og fjölmargir aðrir fræðimenn hafa haldið fram. Erla Hulda minn-
ir lesendur á hinn bóginn einnig á að konur almennt hafi á vissan hátt ekki
nútímavæðst fyrr en áratugum á eftir körlum (bls. 261).
Úrvinnsla heimilda
Almennt einkennist ritgerðin af varkárni í ályktunum. Þannig fjallar Erla
Hulda ítarlega um ýmis álitaefni tengd áreiðanleika sendibréfa snemma í
ritgerðinni (bls. 43 o.áfr.). Með því verður ljós vitund hennar um að hún er
sjálf staðsett mitt inni í rannsókninni. Jafnvel virðist hún slá óþarflega stór-
an varnagla, þegar hún minnir lesendur á að rannsókn sín sé ekki tæmandi
vegna þess að hún hafi ekki kannað allar frumheimildir tengdar efninu,
greinar, fyrirlestra og sendibréf (bls. 34).
Rétt er að taka fram að texti ritgerðarinnar er vandaður og heimilda-
vinnan einkennist af fræðilegri nákvæmni. Í öllum verkum má benda á
atriði sem hefði mátt útskýra betur. Þannig má jafnvel finna staði í rit-
gerðinni þar sem höfundur fullyrðir meira en auðvelt er að rökstyðja.
Þannig segir í kjölfar umfjöllunar um menntaþrá konu sem talsvert kemur
við sögu, Jakobínu Jónsdóttur: „Hér sést þessi óslökkvandi þekkingarþorsti
sem konur allra landa áttu sameiginlegan“ (bls. 271). Þá er víðfeðmt orð eins
og „útlönd“ notað oftar en einu sinni í heldur þröngri merkingu, þ.e.a.s.
talað um „útlönd“ þegar af samhenginu má ráða að einungis er átt við
„Vesturlönd“ (sjá t.d. bls. 260 og 262). Fáein smáatriði af þessu tagi draga
hins vegar ekki úr gildi þessa verks.
andmæli188
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 188