Saga - 2012, Blaðsíða 146

Sigurður Bjarnason, fluttu ræður á samkomu stúdenta 1. desember
1945 og mótmæltu herstöðvabeiðninni kröftuglega.9
Kaflaskil urðu í herstöðvamálinu 1946. Bandaríkjamenn drógu
þá beiðnina um varanlegar herstöðvar til baka en lögðu fram óform-
lega tillögu í sjö liðum:10
(1) Keflavíkurflugvöllur yrði afhentur ríkisstjórn Íslands til tafarlausr-
ar eignar og umráða. (2) Bandaríkin rækju flugvöllinn í umboði Íslend-
inga uns aflétt yrði hernámi Þýskalands og Ítalíu. (3) Íslendingum yrði
veitt hluttaka og þjálfun í flugvallarrekstrinum. (4) Íslensk yfirvöld
færu með ákvörðunarvald um afnot farþegaflugvéla af vellinum. (5)
Íslendingar og Bandaríkjamenn hefðu samvinnu um varnir vallarins
og annarra hernaðarmannvirkja. Bandaríkin sæju fyrir lágmarksvarn-
arliði, héldu mannvirkjunum við, þjálfuðu Íslendinga í hermennsku
og birgðu landið að hergögnum. (6) Hernaðarréttindi veitt Banda -
ríkjunum gætu talist framlag til SÞ samkvæmt sérstökum samningi
við Öryggisráðið. (7) Bandaríkin ábyrgðust sjálfstæði og fullveldi Ís -
lands.
Ólafur Thors neitaði að taka við tillögunni og sagði efnislega að ef
„Bandaríkjamenn þröngvuðu honum til að taka við tillögunni,
krefð ist hann þess að afhendingin yrði gerð opinber. Hann ætlaði
sér ekki að blekkja þjóðina.“ Bandaríkjamenn komu þá tillögunni til
sendiherra Íslands í Washington, sem var Richard Thors, bróðir
Ólafs.11
Alþingiskosningar fóru fram í lok júní. Herstöðvabeiðni Banda -
ríkjanna var eitt helsta kosningamálið og voru allir flokkar sammála
í eindreginni afstöðu gegn henni og ítrekuðu yfirlýsingar um her-
laust land. Í ræðu á þjóðhátíðardaginn lýsti forsætisráðherrann af -
dráttarlaust yfir að ekki kæmi til greina að hafa herstöðvar í landinu
á friðartímum og gaf til kynna að senn liði að brottför þess herliðs
svanur kristjánsson146
9 Morgunblaðið birti báðar ræðurnar; Gunnars 2. desember 1945 undir fyrir-
sögninni: „Fullveldið og herstöðvarnar“ og Sigurðar 5. sama mánaðar: „Ís -
lenska lýðveldið fer vel á stað“. Í júlí 1946 lagði Gunnar Thoroddsen fram tvær
tillögur í þingflokki Sjálfstæðisflokksins. Sú fyrri kvað á um að þingflokkurinn
ályktaði að „veita engu erlendu ríki heimild til að hafa herstöðvar á Íslandi“. Í
tillögu Gunnars til vara sagði: „Þingflokkur sjálfstæðismanna ályktar að beita
sér fyrir því að ekkert erlent ríki fái hér herstöðvar án undangenginnar
þjóðaratkvæða greiðslu um málið“. Sbr. Guðni Th. Jóhannesson, Gunnar Thor -
oddsen — Ævisaga (Reykjavík: JPV útgáfa 2010), bls. 208.
10 Þór Whitehead, „Lýðveldi og herstöðvar“, Skírnir 150 (1976), bls. 152–153.
11 Sama heimild, bls. 154.
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 146