Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Qupperneq 66

66 TMM 2009 · 3
B ó k m e n n t a h á t í ð
búa í Kamĩrĩĩthũ árið 1976 eftir að kona ein barði að dyrum hjá honum sunnu-
dag einn og spurði hvers vegna í ósköpunum að hann, menntaður maðurinn,
veitti ekki þorpsbúum hlutdeild í menntun sinni? (34). Ngũgĩ var upptekinn
háskólamaður á þessum tíma, orðinn dósent og formaður bókmenntafræði-
deildar Naíróbíháskóla og lofaði að „hugsa málið“ (s.st.). Konan lét sig ekki og
kom næstu fjóra sunnudaga með sömu ósk og hann lét til leiðast að taka þátt í
starf æskulýðsmiðstöðvar í bænum.
Ekki fer á milli mála að Ngũgĩ og samstarfsmenn hans beittu aðferðum og
hugsun Brechts, og kannski ekki síður Brasilíumannsins Augustos Boals, við
vinnslu verksins, en um leið leitaðist hann við að nýta sér dramatískar hefðir
þorpsbúanna í söng og dansi. Þarna reyndi hann í fyrsta sinn að gera það í
verki sem hann svo orðar í bókinni, að auðga eigin tungu með því menningar-
lega auðmagni sem marxistinn Brecht og aðrir Evrópubúar höfðu búið til.
Í þriðja hluta bókarinnar er uppgjör hans við Evrópubókmenntirnar og nán-
ari lýsing á átökunum við að skrifa fyrstu skáldsöguna á móðurmálinu; hann
hefst á handtökunni 31. desember 1977, rétt eftir að hafði sett nemendum
sínum fyrir að lesa Frantz Fanon, The Wretched of the Earth, og verk Leníns um
heimsveldisstefnuna í tengslum við skáldsögur eftir Chinua Achebe. Það er
kannski ekki furða að maðurinn skyldi vera handtekinn, enda kalda stríðið í
algleymingi enn.
En eins og fjórði og síðasti hlutinn sýnir kannski best, þá er Ngũgĩ wa
Thiongh’o ekki einfaldlega marxisti af gamla skólanum, miklu frekar einn
þeirra sem berjast fyrir bættum kjörum kúguðum til handa með þeim tækjum
sem hann hefur tiltæk hverju sinni, fyrst og fremst þekkingu á menningarlegu
samhengi þjóðfélagsins; hann tengir hinn efnislega þátt þess hinum menn-
ingarlega og sýnir hvernig samhengið virkar í afrískum veruleika. Hann hefur
heldur ekki glatað neinu af bitinu ef marka má síðustu skáldsögu hans sem
heitir Wizard of the Crow (2006) í enskri þýðingu hans sjálfs; þar notar hann
einmitt Babelssöguna í beittri satíru á hina nýju kúgara Afríku, gjörspillta,
innfædda valdastétt, kannski nokkuð sem Íslendingar mega nú vænta frá
íslenskum höfundum á næstunni, og, til allrar hamingju, á íslensku.
Tilvísanir
1 Ngũgĩ wa Thiongh’o, Decolonizing the Mind. The Politics of Language in African Literature.
Oxford, Naíróbí, Portsmouth: James Currey/EAEP/Heinemann, 1986. Eftirleiðis er vísað til
blaðsíðutals í sviga.
2 Sjá einnig grein um þetta efni eftir Kwesi Kwah Prah í Málstefna – Language Planning, ritstj.
Gauti Kristmannsson og Ari Páll Kristinsson, Reykjavík: Íslensk málnefnd, 2004.
3 Íslensku höfundarnir frá upphafi 20. aldar, Gunnar Gunnarsson og Jóhann Sigurjónsson, svo
tveir þeir þekktustu séu nefndir, gátu því aðeins „haldið lífi“ að verk þeirra voru þýdd á íslensku
og gefin út eða flutt. Verk Gunnars hafa einnig orðið fyrir því að „týnast“ smám saman úr
dönskum bókmenntasögum og danskri bókmenntakennslu.
TMM_3_2009.indd 66 8/21/09 11:45:33 AM