Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Side 62

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
62 TMM 2015 · 1
Hins vegar má líta á greinina sem eins konar hugsanatilraun, eða jafnvel
sjálfsmarkaðssetningu, þar sem Guðjón staðsetur sjálfan sig við endann á
framfaragoðsögn íslenskrar byggingarsögu.50 Það kann að vera að mælsku-
fræði Jónasar sé farin að smita húsameistarann en orðræðan sem birtist í
greininni á sér líka stað á breiðara sviði þjóðernispólitíkur sem rúmar þá
báða. Sigríður Matthíasdóttir hefur bent á að í kenningum Herders hafi
tengsl einstaklings og þjóðar verið „náttúrulegs“ eðlis, sem fellur vel að
hugmyndum Guðjóns.51 Hann er sífellt að leita að „náttúrulegri“ tengingu
og lætur oftsinnis hafa eftir sér að byggð skuli vera eins og framlenging af
umhverfi sínu. Sigríður bætir við að samkvæmt Herder gegni tungumálið
meginhlutverki í samspili einstaklings og þjóðar því gegnum það kemst
hann í samband við forvera sína úr fyrndinni.52 „Land, þjóð og tunga,
þrenning sönn og ein“, líkt og Snorri Hjartarson kvað. Þar af leiðandi væri
hægt að færa rök fyrir því að Jónas og Guðjón séu með skrifum sínum um
landnámsmenn og gullöld íslenskrar sögu að skapa þjóðerni með því einu
að orða það, ef svo má að orði komast. Með góðum vilja væri hægt að segja
að þetta væri tilraun til þess að setja á svið nokkurs konar herrafrásögn,
eða stórsögu, þar sem ein órofin framþróun á sér stað allt frá landnámi til
Guðjóns.53 Þannig væri greinin tilraun til þess að samsama hugmyndir um
þjóðernislega sjálfsmynd einstaklingsins og þjóðarinnar. Í þeim skilningi
er næsta skref í mótun hans óhjákvæmilegt. Greinin inniheldur því, í
ákveðnum skilningi, hvort tveggja í senn, réttlætingu næsta skrefs í þróun
Guðjóns sem húsameistara, og innihaldslýsingu þess. Guðjón nefnir þrennt:
Steinsteypu, landslag og þjóðarlund.
Guðjón hóf snemma að nýta sér þýsk-finnska nýgotík í verkum sínum,
til að mynda við gerð Sundhallarinnar, sem telja má fyrstu tilburði í átt að
þjóðlegum stíl: hamrastílnum.54 Ásamt því var hann nokkru áður farinn
að sækja áhrif til íslenskrar náttúru og líkja eftir stuðlabergi í byggingum.
Sjálfur segist Guðjón hafa byrjað að nota stuðlabergið við smíði Landakots-
kirkju.
Jeg skal fyllilega játa það, að þegar jeg byrjaði á uppdráttunum, var mjer það ljóst, að
mikið vandaverk var að gera uppdrætti að kirkjunni, sjerstaklega var mjög erfitt að
gera styrktarstoðirnar að utan fallegar, því steinsteypan er svo tilbreytingarlaus að
þær myndu altaf verða „klumpslegar“. Út af þessum erfiðleikum kom mjer til hugar
stuðlabergið okkar, bæði var fremur auðvelt að gera steinsteypu er hefði svipað útlit
og stuðlaberg, og svo var hjer um þjóðlegt atriði að ræða; virtist því sjálfsagt að gera
tilraun með þetta, og nú er jeg sannfærður um það, að stuðlabergshugmyndin getur
orðið einn aðalliðurinn til þess, að gera byggingar okkar þjóðlegar.55
Landakotskirkja var fyrsta byggingin sem Guðjón skreytti með stuðlum en
þegar fram liðu stundir átti hann eftir að blása út stuðlaþemað, mynda úr
því heilsteyptan stíl sem var undirstaða bygginga en ekki aðeins til skrauts.