Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 4

4 TMM 2016 · 3
Árni Heimir Ingólfsson
Þjóð í leit að þjóðsöng
Ó, Guð vors lands og valið á þjóðsöng Íslendinga
Fáum þjóðum verður eins tíðrætt um þjóðsöng sinn og Íslendingum. Á
nokkurra ára fresti spretta upp deilur á opinberum vettvangi um það hvort
lag Sveinbjörns Sveinbjörnssonar og ljóð Matthíasar Jochumssonar frá
árinu 1874 henti yfirleitt slíku hlutverki eða hvort rétt sé að taka upp nýjan
þjóðsöng. Tvennt er það sem menn finna þjóðsöngnum helst til foráttu, að
lagið spanni svo vítt tónsvið að það henti ekki almenningi til söngs og að
yrkisefnið sé vart við hæfi í nútímaþjóðfélagi þar sem tengsl trúarbragða og
þjóðar eru með öðrum hætti en fyrr. Þjóðsöngvar hafa verið skilgreindir sem
„sameiginleg rödd þjóðar“ en sú sjálfsmynd sem þar birtist er breytingum
háð. Það er í sjálfu sér ekki óþekkt að umræða skapist um þjóðsöng, jafnvel
að nýr sé tekinn upp eða hinum eldri breytt með einu eða öðru móti, og að
baki því geta legið ýmsar ástæður.1
Í þessu sambandi vill þó gleymast með hvaða hætti Ó, Guð vors lands varð
þjóðsöngur Íslendinga. Allt fór það fram með einkar óformlegum hætti og
þar réð vilji almennings för. Ekki var farið að ræða þjóðsöngsmál af neinni
alvöru fyrr en á fyrstu árum 20. aldar, jafnhliða því sem sjálfstæðisbaráttu
Íslendinga vatt fram. Eldgamla Ísafold hafði verið eins konar þjóðsöngur
um hríð en var nú á undanhaldi og Ó, Guð vors lands tók að njóta vaxandi
hylli. Með tíð og tíma náðist sátt um hið síðarnefnda án þess að til kæmi
opinber tilskipun þar að lútandi. Íslendingar kusu sér þjóðsöng „eiginlega
óafvitandi“ eins og Guðmundur Kamban komst eitt sinn að orði, og Alþingi
setti ekki lög um þjóðsönginn fyrr en árið 1983.2 Í þessari grein verður
dregin upp mynd af umræðunni eins og hún birtist á síðum íslenskra dag-
blaða á árunum um 1910–20. Hún á ýmislegt skylt við þá umræðu sem fram
hefur farið hin seinni ár. Einhverjir finna lagi og texta allt til foráttu, aðrir
bregðast til varnar, en sumir velta því fyrir sér hvort Íslendingar eigi einhver
þau önnur lög sem geti gegnt hlutverki þjóðsöngs með sóma.
„Þjóðsöngur er það ekki!“
Lofsöngurinn Ó, Guð vors lands varð til snemma árs 1874 og var saminn
fyrir sérstakt tilefni, hátíðarguðsþjónustu í Dómkirkjunni sem efnt var til
við komu Kristjáns konungs IX til landsins þá um sumarið.3 Íslensk laga-