Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 77

Ú t l e g ð a r s t e f n æ r o g f j æ r : A r f u r L a u r u o g G u t t o r m s
TMM 2016 · 3 77
nútímamenningu og sviðsetninga á tilteknum þáttum íslenskrar menn-
ingar og sögu vestanhafs, má í módernísku leikriti Guttorms skynja í senn
ósegjanlegan tilvistarharm sem og hengiflug vestrænnar siðmenningar í
fæðingu nútímans.
Slíkur er arfurinn í veruleika þeirrar margbrotnu útlegðar sem seytlar inn
í mynd þessara nútímabókmennta vestanhafs og sem slíkur minnir hann
á ríkidæmi útlegðarinnar í skáldskap veraldar. Því má ekki gleyma að þar
ríður útlegðin alla jafna ekki við einteyming. „Við erum hjer, en hugurinn er
heima;/því hverjum lærist fyrstu ást að gleyma?“, orti Undína í Vesturheimi.
Á vissan hátt minna þessar ljóðlínur á pælingu Kafka um okkur og Paradís.
Við vorum rekin þaðan, en Paradís stendur. Í því er einhver blessun fólgin,
bætir hann við, því hefðum við ekki verið rekin burt, hefði þurft að eyði-
leggja hana.15 Þökk sé nútímabókmenntum vestanhafs sem kenndar eru við
íslenska menningu, má í það minnsta rekja fáein útlegðarstef í mynd vest-
rænnar nútímamenningar alla leið yfir hafið og heim.
Tilvísanir
1 Hér er vísað í formála Sn.J., „Undína“ í bókinni Undína. Kvæði. Reykjavík: Ísafoldarprent-
smiðja 1952, xxv.
2 Hér er vísað í samtal við Guy Maddin á heimili undirritaðrar í Winnipeg.
3 Líkt og sumar af kvikmyndum Guy Maddins eru til vitnis um, þá eru sviðsetningar íslenskra
innflytjenda vestanhafs um og eftir aldamótin nítján hundruð og afkomenda þeirra Guy
Maddin hugleiknar. Hann er eitt af frumlegustu kvikmyndaskáldum Norður-Ameríku og í
einni af kvikmyndunum sem kom honum á kortið beggja megin hafs, Tales from the Gimli
Hospital (1988), skartar persóna íslensku ömmunnar þjóðbúningi. Börn konunnar sem liggur
dauðvona á Gimlispítala, dóttir ömmunnar í þjóðbúningnum, eru einnig klædd í þjóðbúninga.
Í bók Caelum Vatnsdals Kino Delerium, (Winnipeg: Arbeiter Ring Publishing 2000), segist Guy
hafa gert þessa kvikmynd til að ergja þá ættingja sína sem eru af íslenskum ættum, og þar með
talið Herdísi, mömmu sína.
4 Hér er vísað í samtal sem undirrituð átti vorið 2007 í Winnipeg við Richard Johnson, prófessor
við Manitóbaháskóla.
5 Laura Goodman Salverson: Játningar landnemadóttur. Þýð. Margrét Björgvinsdóttir. Reykja-
vík: Ormstunga 1994, s. 264.
6 Benedikt Sveinbjarnarson Gröndal: „Nokkrir greinir um skáldskap“, Ritsafn III, Reykjavík:
Ísafoldarprentsmiðja 1950, s. 39.
7 Þegar kemur að öðrum þáttum en umræddum sviðsetningum í hvort heldur Játningunum
eða öðrum verkum Lauru vandast málin hvað þetta efni snertir. Fyrir utan vilja hennar til
að skrifa á ensku, (sem var ekki öllum íslensku innflytjendunum að skapi), eru einnig aðrir
þættir í verkum Lauru til vitnis um vilja hennar til að tilheyra kanadískri menningu. Eins og
fræðimenn hafa fjallað um beggja vegna hafs, opnar hún þar með áhugaverða sprungu, menn-
ingarlega séð. Sjá t.d. skrif Daisy Neijmann um Lauru í The Icelandic Voice in Canadian Letters.
Montréal: McGill-Queen’s University Press 1997, og í A History of Icelandic Literature. Lincoln:
University of Nebraska Press 2006.
8 Tíu leikrit kom fyrst út á íslensku árið 1930 í Reykjavík. Hér verður vísað í nýlega tvímálaút-
gáfu: Ten Plays – Tíu leikrit. Ensk þýðing: Elin Thordarson og Christopher Crocker. „For-
máli“ eftir Heather Öldu Ireland, og „Inngangur“ eftir Vigdísi Finnbogadóttur. Ritstjórar
Birna Bjarnadóttir og Gauti Kristmannsson. Kind Publishing: Winnipeg 2015. Um Guttorm
J. Guttormsson og leikrit hans, sjá meðal annars M.A. ritgerð Elinar Thordarson: A History