Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 66

66 TMM 2016 · 3
H va ð e r í s l e n s k u r r i t h ö f u n d u r ?
ævi og verk Alberts Daudistel um þessar mundir, telur að hann hafi komist
þennan seinni legg með aðstoð danskra sósíaldemókrata en ekki, einsog
sums staðar má lesa, Rauðu hjálparinnar sem voru samtök tengd alþjóða-
sambandi kommúnista. Jonas telur ennfremur að þau hjónin hafi komist í
kynni við Björn Franzson í Danmörku og hann hafi reynt að greiða fyrir ferð
þeirra til Íslands og sagt félögum sínum heima að þeir gætu átt von á þeim.6
Samkvæmt gögnum sem Bokelmann hefur skoðað í Danmörku þurftu
Daudistel-hjónin hvað eftir annað að framlengja dvalarleyfi sitt gegn loforði
um að halda síðan áfram, til Englands eða Rússlands. Bokelmann telur að
þau hafi beinlínis hrökklast til Íslands þess vegna. Víst er að Björn Franzson,
sem var félagi í Kommúnistaflokknum og mikill liðsmaður Rauðra penna
og Máls og menningar á fjórða áratugnum, hélt sambandi við þau alla tíð og
skrifaði fallega minningargrein um Albert Daudistel í Þjóðviljann.7
Í viðtali við Morgunblaðið tíu árum síðar sagði Edith að þau hafi upp-
haflega ætlað sér að fara til Englands en ákveðið að fara fyrst til Íslands,
lands sem þau hafi alltaf langað að sækja heim, og þangað sigldu þau með
Dronning Alexandrine í janúar 1938.8 Þar taka Rauðir pennar á móti þeim,
það er hópurinn í kringum Kristin E. Andrésson, þeirra á meðal afi minn
og amma. Jonas Bokelmann bendir á að þegar þau hjón sóttu um dvalarleyfi
á Íslandi í febrúar þetta sama ár skrifar Albert undir: „Albert Daudistel c/o
Kristinn E. Andrésson“. Í viðtali við Örn Ólafsson í Helgarpóstinum 1983
lýsir Ólafur Jóhann Sigurðsson rithöfundur, einn Rauðra penna, þessum
hópi svo: „Hingað komu líka flóttamenn úr ríki nazista, svo sem Albert
Daudistel rithöfundur og Edith kona hans. Þau hjón höfðu gengið með blá-
sýruhylki á sér mánuðum saman áður en þau sluppu frá Þýskalandi og áttu
ekki annað en spjarirnar sem þau stóðu í. Hópur bláfátækra manna hélt í
þeim lífinu um skeið, meðan þau voru að jafna sig í ókunnu landi. Albert
var farinn á taugum og náði sér aldrei, en Edith var hugrökk kona og hetja
í raun.“9 Páll Baldvin Baldvinsson vitnar til þessa viðtals í góðri samantekt
sinni um þau hjónin í bók sinni um heimsstyrjöldina síðari, Stríðsárin 1938–
1945.10 Sagan um blásýruhylkið getur vel staðist alltént hvað Albert varðar,
því hann átti að baki mjög erfiðan flótta eins og fyrr var nefnt.
Sennilega skaut þetta fólk sem Ólafur Jóhann nefnir bókstaflega yfir þau
skjólshúsi og sá fyrir þeim til að byrja með, en erfiðast var alltaf að fá dvalar-
leyfi og Páll Baldvin nefnir mörg skelfileg dæmi í bók sinni um að gyðingum
væri vísað úr landi héðan og beint í opinn dauðann. Ljóst er að Albert flíkaði
ekki róttækri fortíð sinni og kynnti sig í Morgunblaðinu þann 1. mars 1938
sem tékkneskan blaðamann sem ætli sér að skrifa um Ísland í þýsk blöð sem
gefin eru út í Prag. Þar er hann sagður höfundur tveggja bóka, smásagna-
safnsins sem fyrr var nefnt og Bananafraktarans en Fórnarlambsins, lang
útbreiddustu bókar hans, er ekki getið. Nokkrum vikum síðar birtist grein
eftir hann í Lesbók Morgunblaðsins þar sem segir í kynningu að Daudistel
muni skrifa um Ísland í þýsk blöð – en þá var hann löngu kominn á svartan