Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 72

72 TMM 2016 · 3
H va ð e r í s l e n s k u r r i t h ö f u n d u r ?
skorið í mynd þessara nútímabókmennta af arfinum. Allt er bundið ein-
staklingsbundinni útlegðarpóesíu, einnig þættir á borð við tungumálið.
Meðan Guttormur skrifar allt sitt á íslensku í anda landnemahöfundanna,
játar landnemadóttirin eftirfarandi í æviminningum sínum eftir fyrstu
heimsóknina í bókasafn í Duluth: „Ég ætla líka að skrifa bók sem á að standa
í hillu á stað sem þessum – og ég ætla að skrifa hana á ensku, því það er stór-
kostlegasta tungumál í öllum heiminum.“5 Í því ljósi mætti ætla að Laura
væri minna þjóðleg á íslenska vísu en Guttormur og að í verkum hennar
mætti skynja þá afstöðu til skáldskapar sem Benedikt Gröndal orðar svo á
einum stað: „Skáldskapurinn á ekkert föðurland, nema ríki andans, og lög
hans eru eilíft frelsi.“6
Líkt og hér verður reifað er þessu lykilefni að sumu leyti öfugt farið í
tifelli Lauru, í það minnsta þegar spáð er í sumar af sviðsetningunum á
þáttum íslenskrar menningu sem finna má í umræddum æviminningum
hennar, Játningum landnemadóttur.7 Verk Guttorms eru jafn dularfull hvað
arf íslenskrar menningar varðar, þótt með öðrum hætti sé. Þrátt fyrir alla
brúarsmíðina í gamla málinu er engin trygging fyrir sér íslenskum þáttum í
veruleika þeirrar nútímamenningar sem birtist í verki eins og „Hringnum“
í Tíu leikritum.8 Ef eitthvað er, má segja að Guttormur svara kalli Gröndals
þegar kemur að ríki skáldskaparins. Það breytir því ekki að útlegðarpóesía
beggja höfunda virðist sækja í brunn þeirrar tilvistarskynjunar sem börn
innflytjenda fá ekki varist og hrista seint af sér.
„Fyrsti sjóndeildarhringurinn“
Dakótasléttan var sveipuð hyldjúpu myrkri. Yfir hana brunaði vagninn eftir götu-
slóðanum og hristist án afláts. Litla stúlkubarninu sem hnipraði sig saman á gólfinu
við hné föður síns virtist sem myrkrið og ferðin ættu sér engan endi. Upphafsins var
að leita í óslitinni ringulreið atburða, sem höfðu splundrað því umhverfi sem hún
þekkti. Fortíðan var hulin óljósri og leyndardómsfullri mósku. Þannig hafði þessu
haldið áfram og áfram, leyndardómurinn orðið æ dýpri og skuggarnir lengst.9
Svona opnar Laura svið æviminninga sinna í Játningum landnemadóttur í
kafla sem heitir „Fyrsti sjóndeildarhringurinn“. Bókin kom út í Kanada árið
1939 og líkt og Margrét Björgvinsdóttir bendir á í inngangi að þýðingu sinni
var Laura fyrsti Íslendingurinn vestanhafs til að skrifa bókmenntir á ensku.
Fyrir utan æviminningarnar er Laura helst þekkt fyrir sögulegar skáldsögur
sínar. Ein af þeim, skáldsagan The Dark Weaver (1937), hlaut kanadísku
landstjóraverðlaunin, sömu bókmenntaverðlaun og Laura þáði skömmu
síðar fyrir Játningar landnemadóttur.10
Myndin af Lauru og fjölskyldu hennar að bruna endalaust áfram í
myrkrinu með splundraða fortíðina á hælunum talar sínu máli. Myndin
kann jafnframt að draga ákveðnar útlínur í hlutskipti barna íslenskra inn-
flytjenda á sléttum Norður-Ameríku um og eftir aldamótin nítján hundruð.