Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 10

Á r n i H e i m i r I n g ó l f s s o n
10 TMM 2016 · 3
Þjóðsöngurinn á að hafa göfgandi áhrif á þjóðina, benda henni upp á við í helgri
framsóknarþrá eftir öllum þeim kostum, sem ein þjóð getur tileinkað sér. Hann á að
lyfta huga hennar frá því hversdagslega, upp til heilagleikans. Kenna henni að þekkja
það, sem gott er og fagurt.31
Greinarhöfundi þykir aðeins eitt lag koma til greina – hinn „alvöruþrungni
og angurblíði lofsöngur“ Sveinbjörns og Matthíasar, fyrst og fremst vegna
þess „hvað efni söngsins er háleitt og í öðru lagi vegna þess, að lagið við hann
er íslenzkt og eitthvert það fegursta og voldugasta, sem íslenzk tónlist hefir
framleitt.“ Í grein í Morgunblaðinu tveimur árum síðar var ítrekað að Ó, Guð
vors lands væri þjóðinni „að efni og ómi … fyllilega samboðinn“ og hvatt til
þess að hann hlyti opinbera staðfestingu sem fyrst, „svo að enginn þurfi að
vera í vafa um það“.32
Eftir stofnun fullveldisins 1918 festist lofsöngur Sveinbjörns og Matthíasar
smám saman í sessi en þó var málið enn á reiki hin næstu ár. Þegar Listvina-
félagið hélt sína fyrstu sýningu haustið 1919 var Ó, Guð vors lands sungið við
opnunina af kór undir stjórn Sigfúsar Einarssonar, og það hljómaði einnig
á móttökuhátíð í Alþingishúsinu við komu Kristjáns X konungs til Íslands
1921.33 En við hátíðahöld á Lögbergi af sama tilefni söng þingheimur allur
„þjóðsönginn, Eldgamla Ísafold“, eins og það var orðað í Morgunblaðinu, við
undirleik hornaflokks.34 Árið 1924 var það orðað svo að Ó, Guð vors lands
væri „í þann veginn að verða þjóðsöngur vor“, og ári síðar var lofsöngurinn
sunginn í Vatíkaninu.35
Í febrúar 1927 andaðist Sveinbjörn Sveinbjörnsson í Kaupmannahöfn og
má segja að andlát hans hafi orðið til að styrkja enn stöðu lagsins. Í eftir-
mælum um Sveinbjörn voru tónsmíðaafrek hans tíunduð og lofsöngurinn
talinn meðal hans bestu verka. Í Lögréttu sagði að lagið væri „jafnstórfeng-
legt og háfleygt og kvæðið, svo að íslenska þjóðin eignaðist þar listaverk, sem
kalla má ódauðlegt og var sjálfkjörið til þess að verða þjóðsöngur hennar við
öll hin hátíðlegustu tækifæri.“36
Þrátt fyrir þessa samfylkingu um Ó, Guð vors lands leið ekki á löngu þar
til aftur heyrðust efasemdarraddir um gagnsemi lagsins til fjöldasöngs. Árið
1929 harmaði ónefndur skríbent það að Ó, Guð vors lands væri af flestum
talinn þjóðsöngur Íslendinga en að Eldgamla Ísafold væri „nú lögð á hill-
una“, og þótti auðsýnt að hér hefði fyrst og fremst komið til hörgull á góðum
íslenskum lögum að velja úr:
Þjóðsöngur þarf að vera þannig að hver maður, sem ekki er laglaus, geti sungið
hann. En þegar á að fara að syngja „Ó, Guð vors lands“, þá eru svo að segja allir lag-
lausir! Þegar útlendingar á milliferðaskipum biðja Íslendinga, sem eru að syngja, að
þeir syngi þjóðsöng sinn, þá er allt eins oft að þeir treysta sér ekki til þess. En reyni
þeir það, þá springa þeir vanalega einu sinni eða tvisvar, áður en mátulega hátt er
byrjað!37