Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 140

U m s a g n i r u m b æ k u r
140 TMM 2016 · 3
í sinn hlut Dover, Ermarsundseyjar,
Gíbraltar, Möltu, Vestur-Afríku, Vestur-
Indíur, Tasmaníu, Nýja-Sjáland og flest-
ar eyjar Englendinga í Kyrrahafi; Eng-
lendingar verða meira að segja að láta af
hendi egypskar fornminjar sem þeir
stálu af Frökkum og geyma nú í British
Museum. Eftir þetta sjá Þjóðverjar sér
vænst að skila Elsass og Lótringen, og
heimsbyggðin er endurskipulögð í sam-
ræmi við hagsmuni Frakka. Aðrar sögur
af svipuðu tagi voru „Hörmungar Jóns
Bola“ og „Fjörbrot Albion“.
Á sama tíma sömdu Englendingar
keimlíkar sögur um stríð við Frakka,
einkum hættuna af fyrirvaralausri inn-
rás þeirra, og náðu þau ritstörf hámarki
kringum 1882, þegar uppi voru hug-
myndir um að grafa göng undir Ermar-
sund; hver sagan eftir aðra sagði frá því
hvernig svikulir Fransmenn laumast
eftir göngunum að næturlagi og eru
komnir til London áður en nokkurn
varir. Dæmi um slíkar bókmenntir eru
„Taka Ermarsundsganganna“ og
„Hvernig Jón Boli tapaði London“. Eftir
að hætt var í bili við slík áform um neð-
ansjávargöng birtust enn sögur af sama
tagi, en nú um það að Frakkar væru
sjálfir vel á veg komnir að grafa leyni-
göng undir Ermarsund fyrir væntanlega
innrás, og munu ýmsir reyndar hafa
haft það fyrir satt. Einnig sömdu Eng-
lendingar sögur sem eru nákvæm speg-
ilmynd af samsetningi Frakka, í einni
þeirra, „Sjóræningjafélagið mikla“
(1899) tryggir nýtt leynivopn Engilsöx-
um endanlegan sigur yfir heimsbyggð-
inni, í lokin er svo komið að öll viðskipti
erlendra þjóða á höfum úti eru úr sög-
unni, enginn hefur lengur bolmagn til
að keppa við hin voldugu og ríku fyrir-
tæki Engilsaxa.
Eftir sáttmála Englendinga og Frakka
1904 sneru skriffinnar beggja þjóða sér
alfarið að því að semja sögur um styrj-
öldina væntanlegu við Þjóðverja, og
flæddu þá úr enskum pennum bækur
eins og „Þegar hrægammurinn steypir
sér“, „Meðan England svaf“ og „Innrás-
in sem tókst ekki“. Í slíkum sögum ber
mjög á þýskum njósnurum sem sagðir
eru hafa komið sér fyrir þúsundum ef
ekki tugþúsundum saman um allt Eng-
land, sumir þeirra áttu að vera þjálfaðir
hermenn reiðubúnir að styðja innrásar-
herinn og með sérstaka hnappa svo
fljótlegra væri að finna þá og virkja til
þjónustu. Um þetta sannfærðust margir.
En Þjóðverjar sem höfðu fram að því
látið sér nægja að þýða slíkar sögur úr
erlendum málum tóku til við að svara í
sömu mynt, og sömdu sögur eins og
„Heimsstyrjöldin í loftinu“ (1909) og
„Endalok Englands árið 19??“ (1912).
Öll „þessi bókmenntastarfsemi“, ef
svo er hægt að kalla hana, markaði stór
spor á sínum tíma, því hún kom fram á
sviðið þegar blaðaútgáfa var mjög að efl-
ast og farin að ná til hins breiða fjölda.
Þess vegna lék hún stórt hlutverk í
þróun hugarfarsins á þeim rúmlega
fjörutíu árum sem liðu frá einni styrjöld
til annarrar, og má nefna til þess tvær
ástæður sem voru reyndar samvirkandi.
Annars vegar stuðluðu sögurnar að því
að venja menn á að líta á ákveðnar þjóð-
ir sem nánast eðlilega, jafnvel „náttúru-
lega“ óvini sem yrði að heyja stríð gegn
fyrr eða síðar, því þær hefðu skítlegt eðli
og væru ógnun við siðmenninguna. Til
að sýna fram á nauðsyn þess var Darwin
stundum kvaddur til þjónustu, og teikn-
arar lágu ekki á liði sínu við að gera
þessa andskota sem ljótasta. En þannig
hafði fyrri heimsstyrjöldin semsé verið
háð og útkljáð margsinnis á prenti áður
en hún skall á í raun og veru.
Hins vegar kom til sögunnar undar-
leg gloppa í þessum ritsmíðum, mikill
skortur á ímyndunarafli: þótt hugar-
flugið væri stundum nóg til að lýsa