Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 65

A l b e r t D a u d i s t e l – h ö f u n d u r í ú t l e g ð
TMM 2016 · 3 65
um líkt leyti og hann flutti í hina svokölluðu „rauðu blokk“ í Wilmersdorf
í Berlín, en það var listamannanýlenda í fjölbýlishúsi í nýju hverfi þar sem
fátækt fólk átti að geta fengið sæmilegar íbúðir á viðráðanlegu verði. Þarna
bjó fjöldi þekktra leikara og höfunda, uns SS-sveitir réðust þar inn í mars
1933, skömmu eftir valdatöku nasista, unnu skemmdarverk, handtóku suma
íbúa og brenndu bækur þeirra á báli. Edith var leiklistarmenntuð og hafði
verið í læri hjá sjálfum Erwin Piscator, helsta nýjungamanni þýska leikhúss-
ins á Weimar-árunum, en starfaði síðan við leikhús í Brieg eða Brzeg, sem
nú er innan landamæra Póllands.
Á maður ekki að ímynda sér að fyrstu ár fjórða áratugarins hafi verið
hamingjuár þeirra Alberts og Edithar? Þau hafa búið innan um sína líka í
lifandi stórborg, hún starfaði við leikhús og hann við skriftir, og kannski
var þetta það Þýskaland sem Edith saknaði alla tíð. En valdataka nasista
batt enda á það allt. Leikkona af gyðingaættum átti ekki síður erfitt upp-
dráttar en kommúnískur rithöfundur. Það er fátt vitað um þau fyrstu árin
eftir valdatökuna en árið 1935 er Albert eftirlýstur af Gestapo og þarf að fara
huldu höfði um skeið. Hann er síðan einn á ferð þegar hann flýr um Slesíu
og yfir fjallagarðinn á landamærum Póllands og Tékklands sem Þjóðverjar
kalla Riesengebirge. Við flóttann naut hann aðstoðar Gerharts Pohl, þýsks
rithöfundar sem átti húsið Waldwinkel í þorpinu Wolfshau, skammt frá þar
sem þá voru landamæri Þýskalands og Tékklands (nú er þetta svæði hluti
Póllands). Þar áttu ýmsir flóttamenn undan nasistum athvarf um skeið eins
og Pohl greindi síðar frá í heimildasögunni Fluchtburg um þetta litla hús
sitt og hlutverk þess á valdatíma nasista. Samkvæmt Pohl hafði Daudistel
brotist við illan leik til Wolfshau skömmu fyrir jól en veturinn 1935–1936
var óvenjuharður á þessu svæði. Þar safnaði hann kröftum uns honum tókst
ævintýralegur flótti yfir snævi þakin fjöllin með aðstoð Pohls sem taldi í
hann kjark með orðunum: „Í kvöld verðurðu hamingjusamur í Prag.“5
Geta verður þeirrar þverstæðukenndu staðreyndar að síðasta skáldsagan
sem Daudistel sendi frá sér var gefin út í Þýskalandi árið 1935 og hét Der
Bananenkreuzer, bananafraktarinn. Það er heimildasaga sem segir frá því
þegar Roman Delgado Chalbaud gerði mislukkaða tilraun til valdaráns í
Venesúela með því að smygla vopnum og uppreisnarmönnum frá Þýska-
landi í skipinu Falke árið 1929. Því miður hef ég ekki lesið þá bók en þetta er
merkilegt efni að velja sér og ekki er síður merkilegt að hún skuli hafa komið
út í Berlín um það leyti sem lögreglan lætur lýsa eftir höfundinum. Þeir sem
hafa fjallað um höfundskapinn kunna ekki skýringar á því, en þess má geta
að ári síðar kom fyrsti hluti Sjálfstæðs fólks út í Þýskalandi þótt höfundurinn
yrði síðan bannaður.
Albert fær dvalarleyfi í Prag þann 10. janúar 1936 og leitar fyrir sér um
skrif hjá þýskum blöðum þar. En dvöl hans verður ekki löng heldur flýr hann
áfram til Danmerkur, en þangað var Edith þá komin ásamt einum bræðra
sinna. Jonas Bokelmann, bókmennta- og sagnfræðingur sem er að rannsaka