Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 12

Á r n i H e i m i r I n g ó l f s s o n
12 TMM 2016 · 3
Laxness. Hann vildi ólmur afstýra því að Ó, Guð vors lands yrði þjóðsöngur
hins nýja lýðveldis og tiltók ókosti lags og texta í grein sem birtist í Tíma-
riti Máls og menningar í byrjun árs 1944. Kvæði Matthíasar sagði hann vel
hafa þjónað hlutverki sínu sem „hátíðlegt bænarandvarp“ árið 1874, en hann
fann að inntaki þess svo og tónsviði lagsins sem væri óhæft til söngs fyrir
almenning. Ó, Guð vors lands er sannarlega víðfeðm laglína, spannar fjór-
tán tóna í skalanum frá lægsta tóni til hins hæsta. Því er þó svipað farið um
ýmis önnur lög sem eru á hvers manns vörum. Bandaríski þjóðsöngurinn
spannar tólf tóna svo og skoska þjóðlagið Auld Lang Syne. Þykir þó hvorugt
sérlega torsungið.
Megingalli lofsöngsins var þó að mati Halldórs Laxness ekki tónsviðið,
heldur þótti honum lag Sveinbjörns ekki nægilega íslenskt:
Á okkar tímum, þegar hafning sannþjóðlegra menningarverðmæta til æðra forms
er boðorð dagsins, finnst oss sem ofmjög beri í þessu lagi á andspyrnunni gegn
íslenzkri tónmenning fortímans, en slíkt þarfaverk þótti að leggja hana fyrir róða
á 19. öld, að þeir menn hafa verið tignaðir brautryðjendur, sem þá tókst að drepa
íslenzkan kirkjusöng og innleiða danskan á Íslandi. […] Þótt Ó, guð vors lands hafi
sérstaka fegurð til að bera ef það er flutt á hálistrænan hátt, skortir það öll einkenni
íslenzks lags.42
Satt er það að lofsöngurinn er, rétt eins og flestar tónsmíðar Sveinbjörns,
fremur í ætt við þýsk-danska rómantík en það sem kalla mætti þjóðlegan
íslenskan stíl. Halldór hvatti til þess að á því ári sem þá færi í hönd, sjálfu
stofnári lýðveldisins, gæfu íslensk skáld og tónsmiðir landi sínu nýjan þjóð-
söng, lag sem væri „einfalt, sterkt en þó þokkafullt, helgað landi, þjóð, sögu
og framtíð“.
Ekki var mikið rætt um kosti og galla þjóðsöngsins á fyrstu áratugum
hins nýja lýðveldis. Sú umræða kviknaði fyrst á sjöunda áratugnum. Árið
1964 ritaði Erlendur Jónsson, bókmenntagagnrýnandi Morgunblaðsins, heil-
síðugrein í blaðið þar sem hann fann þjóðsöngnum flest til foráttu. Sálmur
Matthíasar væri tækifæriskveðskapur og sem slíkur óhæfur sem þjóðsöngur,
lag Sveinbjörns „drungalegt og þó gersneytt tragískri fegurð“. Góður þjóð-
söngur ætti að vera „hressilegur og örvandi og minna á mátt þjóðarinnar, en
þegja um vanmátt hennar“. Erlendur hvatti til þess að samið yrði nýtt lag við
nýjan texta, því að þjóðin ætti tugi góðra skálda og einnig snjalla tónsmiði
sem biðu tilefnis að kveða um ættjörðina.43 Á öndverðri skoðun var Leifur
Þórarinsson tónskáld sem sá sig knúinn í viðtali árið 1967 til að „andmæla
þeim mönnum, sem eru sýknt og heilagt að fjargviðrast út af þjóðsöngnum“.
Að mati Leifs var þjóðsöngurinn „glæsilegt lag, gætt þeim hátíðleika, sem
þjóðsöngvar skulu hafa, og fáránlegt að hafna honum. En hann er náttúru-
lega ekki militermars.“44
Nóbelsskáldið lét aftur að sér kveða síðla árs 1982, þá með stórri grein á