Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 103

A l l t a f s a m a s a g a n
TMM 2016 · 3 103
son árið 1940, Friðjón, bróðir Þorsteins, þýddi bókina á íslensku og hún var
gefin út undir titlinum Frú Sólberg árið 1949.
Þorsteinn mun hafa birt nokkrar smásögur í dönskum blöðum og tíma-
ritum og reyndi að koma þeim á framfæri á öðrum tungumálum. Honum
tókst loks að ná athygli danskra útgefenda árið 1942 þegar hann vann til
danskra bókmenntaverðlauna, H.C. Andersen Medaillen. Verðlaunin voru
stofnuð árið 1931 í tilefni af því að 125 ár voru liðin frá fæðingu ævintýra-
skáldsins. Þau voru veitt fyrir óútgefið handrit eftir höfund undir 35 ára
aldri og fólust í gullmedalíu, 500 króna peningaverðlaunum og útgáfu-
samningi við Nyt Nordisk forlag þar sem bók Þorsteins kom út.
Þessi fyrsta skáldsaga Þorsteins á dönsku hét Dalen og hún lýsir uppvexti
þriggja bræðra í íslenskum dal. Faðir þeirra er vinnuharður bóndi af gamla
skólanum en bræðurnir þrá allir að komast að heiman, sá yngsti, Þorvarður,
vill verða rithöfundur. Sagan er römmuð inn af frásögn af gömlum farand-
bóksala sem ferðast um sveitina með bækur í lúnum vaðmálspoka. Í upp-
hafsköflunum gengur hann á milli bæja og falbýður bækur af ýmsu tagi, í
lokahluta bókarinnar kemur hann aftur í söluferð að þessu sinni með bók
sem Þorvarður hefur gefið út á eigin kostnað í höfuðborginni.
Bygging sögunnar er nokkuð laus í reipunum, meginþráður hennar lýsir
þroska Þorvarðar, flutningum hans til Reykjavíkur, atvinnuleit við höfnina
og vinnu hans sem mjólkurpósts á stóru mjólkurbúi utan við bæinn. En auk
þessa eru sagðar fleiri sögur af fólki í dalnum og í nærliggjandi kaupstað,
þær tengjast aðalsögunni ekki nema lauslega og í sögunni sem heild eru
nokkrir lausir endar.
Sú mynd sem dregin er upp af íslenskri náttúru og samfélagi í Dalnum er
býsna rómantísk og sver sig mjög í ætt við aðrar íslenskar sveitasögur. Upp-
hafskaflinn er frábært dæmi um þetta. Hann gæti verið inngangur að ótal
öðrum sögum. Dalurinn sem hér er lýst er í senn enginn sérstakur dalur og
allir íslenskir dalir, sögusvið tuga íslenskra skáldsagna síðustu hundrað og
fimmtíu ár eða svo:
Íslenzkur sumarmorgunn. Sólin er nýkomin upp, og döggin glitrar á grasi og
blómum. Áin hlykkjast áfram eftir dalnum. Beggja megin hennar sjást dreifðir
bóndabæirnir, hvít hús með dökkleitum þökum, og reykurinn teygir sig upp frá
þeim, upp í tært morgunloftið. Það slær bleikgulum blæ á túnin umhverfis þá. Það
bendir til þess, að haustið sé í nánd. Hærra uppi getur að líta rauðbrúnar fjallshlíðar,
þar sem lyngið og birkikjarrið vex. Þar fyrir ofan sleppir gróðrinum, en gráleitir
fjallatindarnir gnæfa við himin í einmanalegri tign. Til vesturs blasir við hafið, eyjar
og tangar. Í norðri rísa fjöllin, sveipuð bláleitri móðu.4
Lífsbaráttan sem lýst er í sögunni er hörð, fjölskyldan þarf að nýta hverja
stund til vinnu við búskap og sjósókn. En þetta er ekkert eymdarlíf, fjöl-
skylda Þorvarðar er duglegt og skynsamt fólk sem nýtir vel þær auðlindir
sem umhverfið býr yfir. Þó er eitthvað sem dregur Þorvarð frá bústritinu.