Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Blaðsíða 74

74 TMM 2016 · 3
H va ð e r í s l e n s k u r r i t h ö f u n d u r ?
við sögu þegar Laura raðar saman brotum hinnar splundruðu fortíðar í
æviminningum sínum. Athygli vekur að meðan útlegðarpóesíu Lauru felur
í sér róttæk sjónarmið hvað varðar norðuramerískt samfélag og menningu,
rúmar hún einnig ákveðnar sviðsetningar höfundarins á sumu af því sem á
að heita séríslenskt. Á einum stað veltir Laura því til dæmis fyrir sér hvað það
þýðir að vera sannur Íslendingur hvað eiginleika skapgerðar varðar:
… ég var sannur Íslendingur þegar kom að grundvallareiginleikum skapgerðar.
Íslendingar höfðu lært það af aldalangri áþján og hörmungum að fallvaltleiki og
skortur á efnislegum gæðum skerpir athygli á tíma og rúm. Norrænir menn til forna
lögðu mikið upp úr pompi og pragt, enda eru klassískar bókmenntir Grikkja sam-
bærilegar við Íslendingasögurnar að því leyti að þar er dáðst að líkamlegu atgervi
og fegurð sem gladdi skilningarvitin. En þegar tímar liðu og þessir forgengilegu
hlutir eyddust í aldanna rás beindist eirðarlaus leit afkomendanna að hlutum sem
hefðu varanlegra gildi. Þeir sóttust minna eftir yfirborðslegum gæðum en beindu
augunum þess í stað að fegurð hugans og hjartans.
Ég býst við að þetta sé ástæðan til þess að margir Íslendingar genginna kynslóða
lögðu lítið upp úr fínheitum í vistarverum sínum en ræddu þess í stað af skilningi og
djúpu innsæi um fagurbókmenntir og heimspeki. Raunar hafa flestir útlendingar sem
heimsækja Ísland talað um það sem þeim hefur þótt markverðast, sumsé það að ekki
sé óalgengt að óheflaður bóndi, sem hefur unnið daglangt við slátt, hafi við minnstu
örvun fitjað upp á líflegum samræðum af þessu tagi. Skýringin er einfaldlega sú að það
sem aðrar þjóðir meta í fjármunum meta Íslendingar í vitsmunum og finna huggun í
heimspekilegum þenkingum. (128–29)
Og lífsgæðamat Íslendinga í Vesturheimi segir Laura byggja á:
… þeim veruleika sem hefur varanlegt gildi. Ég efast ekki um að þetta jákvæða lífs-
gæðamat verður þurrkað út hér í Kanada, þessu landi upplýsingarinnar, þar sem
allt er mælt í dollurum og sentum, hvort heldur er listaverk í bókmenntum eða húfa
á barn. En samt höldum við, sem vorum alin upp á gamaldags heimilum, enn í þá
blekkingu að eiginleikar mannsins skipti meira máli en hvað hann á undir sér. (129)
Meðan gamla landið og menning þess beggja vegna hafs njóta í bland þeirrar
sviðsetningar sem minnst hefur verið á, ber gagnrýni Lauru á hvort heldur
samfélag eða menningu Norður-Ameríku vott um glöggskyggni afkomanda
innflytjenda. Um örlög frumbyggja í bænum Selkirk, norður af Winnipeg,
segir hún til að mynda: „Nú voru þeir heimilislausir flækingar, spilltir af vískíi
hvíta mannsins og lamaðir af sjúkdómum hans. Stefnulausir og eirðarlausir
ráfuðu þeir mót tortímingunni.“ (174)11 Og um fyrri heimsstyrjöldina játar
Laura eftirfarandi sjónarmið sem enn má kalla róttækt í stríðshrjáðum heimi:
Í þá daga var ég friðarsinni og er það enn, en ég skil samt að á þessum hálf barbar-
ísku tímum varð stríðið sjálft að vopni sem margt gott fólk gat sætt sig við. Ég trúði
því ekki að í sjálfu stríðinu væri grimmd mannsins mest, því ég var búin að átta
mig á því að skipulagt stríð, alveg eins og hver önnur skipulögð stofnun innan sam-
félagsins, er aðeins feluleikur þar sem áformin eru dulin. Stríð snýst hreint ekki um