Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Síða 63

A l b e r t D a u d i s t e l – h ö f u n d u r í ú t l e g ð
TMM 2016 · 3 63
Snemma á áttunda áratugnum var ég orðinn róttækur menntaskólanemi
og gleypti þá í mig allan þann menningarpólitíska litteratúr af vinstri-
vængnum sem ég kom höndum yfir, þar á meðal bók Kristins E. Andrés-
sonar, Enginn er eyland, sem var nýkomin út.1 Þar sá ég í fyrsta skipti getið
um mann Edithar, Albert Daudistel. Kristinn nefnir hann stuttlega í kafla
um þýska útlagahöfunda og lætur þess getið að hann hafi átt sæti í ráð-
stjórninni í München, eins og rithöfundarnir Ernst Toller og B. Traven. Sá
síðarnefndi var umlukinn dularfullum ævintýraljóma; hafði m.a. skrifað
skáldsöguna The Gold of Sierra Madre sem kvikmynduð var eftirminnilega
með Humphrey Bogart en ennþá er ekki vitað hver uppruni hans var og upp-
haflegt nafn, því hann huldi alveg slóð sína eftir að hann flúði vestur um haf.
Þarna taldi maður sig nú vera kominn í feitt: Einn af kommissörum ráð-
stjórnarinnar, félagi B. Travens, flúði til Íslands og var vinur afa og ömmu! En
einhvern veginn var engin sérstök byltingarrómantík yfir svörunum sem ég fékk
þegar ég fór að grennslast fyrir um hann hjá þeim og ég fékk á tilfinninguna að
maður Edithar, sem hafði látist 1955, hefði átt hér erfiðar stundir. Löngu síðar
spurði ég móður mína út í hann, en hún var á heimilinu þegar þau hjónin lifðu
bæði og komu oft í heimsókn, og hún staðfesti þetta. Hann hefði sett á langar
ræður um hvaðeina, verið mikill „besserwisser“ sem Þjóðverjar kalla svo og auk
þess fremur alvörugefinn – myndin sem hún dró upp af honum samræmdist
ekki þeirri byltingarhetju sem ég hafði gert mér í hugarlund.
En forvitnin um hann lifði áfram í mér og nýlega barst mér í hendur lítill
bæklingur um ævi Alberts Daudistel eftir Bo Larris, frá árinu 2010.2 Bo þessi
er nýlega látinn, en hann var bróðursonur Edithar. Þau systkinin, sem báru
ættarnafnið Lazarus, flúðu til Danmerkur um miðjan fjórða áratuginn og
settist bróðir hennar þar að. Í þessu kveri má finna helstu æviatriði Alberts.
Albert Daudistel var slátrarasonur, fæddur í Frankfurt am Main þann 2.
desember 1890. Útþráin hefur snemma náð tökum á honum, því þegar faðir
hans vildi setja hann í læri og gera hann að kjötiðnaðarmanni, eins og það
heitir nú til dags, stakk hann af að heiman og fór fótgangandi til Genúa á
Ítalíu. Hann virðist hafa þvælst víða um Suður-Evrópu og var ekki orðinn
átján ára þegar hann lét munstra sig til sjós, varð háseti á fölsuðum papp-
írum. Hann lifði um skeið hálfgerðu flækingslífi og Bo Larris nefnir tvö
dæmi um að hann hafi verið settur í fangelsi fyrir betl nálægt æskuslóðum
sínum. En það hefur líka blundað í honum uppreisnarmaður og hann komst
snemma í tengsl við sósíalíska hópa.
Þegar fyrri heimsstyrjöldin hófst, árið 1914, var Albert settur í sjóherinn
og ári síðar tók hann þátt í uppreisn óbreyttra hermanna gegn hörmulegum
aðbúnaði og var dæmdur í tíu ára fangelsi; honum var sleppt eftir að hafa
gert sér upp veikindi. Þegar fyrri heimsstyrjöldinni lauk í lok október 1918
féll þýska keisaradæmið og það brutust út hermanna- og verkamannaupp-
reisnir víða um land, frægust varð sú í Berlín sem lauk með morðunum á
Karl Liebknecht og Rósu Lúxemburg í janúar 1919. Það voru ekki síst sjóliðar