Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Side 70

70 TMM 2016 · 3
Birna Bjarnadóttir
Útlegðarstef nær og fjær:
Arfur Lauru og Guttorms
„Við erum hjer, en hugurinn er heima;/því hverjum lærist fyrstu ást að
gleyma?“, orti Undína í Vesturheimi. Hún hét upphaflega Helga Steinvör
Baldvinsdóttir (1853–1927) og var í hópi þeirra fyrstu sem sigldu vestur
um haf í fólksflutningunum miklu frá Íslandi á síðari hluta nítjándu
aldar. Kvæðið sem geymir þessar ljóðlínur flutti hún árið 1937 á þjóðhátíð
Íslendinga í Blaine og var þá búin að dvelja í meira en hálfa öld í Norður-
Ameríku.1 Líkt og þeir Jóhann Magnús Bjarnason (1866–1945) og Stephan
G. Stephansson (1853–1927), tilheyrir Undína landnemunum í íslenskum
nútímabókmenntum vestanhafs.
Í samanburði við aðra nútímahöfunda í Vesturheimi sem kenndir eru við
íslenska menningu má stundum þekkja verk landnemanna á þeirri útlegð-
arpóesíu sem ógleymanleg „fyrsta ástin“ fæðir af sér. Útlegðarkenndin segir
vissulega til sín í verkum höfunda á borð við Lauru Goodman Salverson
(1890–1970) og Guttorm J. Guttormsson (1878–1966) sem bæði eru fædd
vestanhafs. En ólíkt landnemahöfundunum sem fóstra „fyrstu ástina“ með
ýmsum afbrigðum, veita verk þeirra Lauru og Guttorms á vissan hátt innsýn
í margbrotnari útlegðarskilyrði. Hér er ekki einvörðungu átt við þau lífsskil-
yrði sem Lauru og Guttormi eru búin í barnæsku og með hvaða hætti þau
finna sér síðar stað í afstöðu þessara höfunda til verustaðar, menningar og
tungumáls. Eins og hér verður einnig fjallað um, má í verkum þeirra þræða
sig eftir margbrotinni útlegðarslóð sem brúar í senn höf og aldir.
„Hvar eru karlmennirnir í þessum Amazon?“
Í því sambandi vekja sviðsetningar þessara höfunda á verustað og menningu
athygli. Sviðsetningar eru þrautreynd aðferð við að setja fram sjálfsmynd
og staðsetja sig í samfélagi og brúa aldir, ef því er að skipta. „Hvar eru karl-
mennirnir í þessum Amazon?“ spurði til að mynda kanadíska kvikmynda-
skáldið Guy Maddin á 952 Dorchester í Winnipeg vorið 2008.2 Hann hafði
rekið augun í innrammaða ljósmynd frá gamla landinu af þremur kyn-