Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Side 76

76 TMM 2016 · 3
H va ð e r í s l e n s k u r r i t h ö f u n d u r ?
… koma inn á sviðið frá hægri. Þeir grafa djúpa gröf í snjóinn þar sem fólkið hafði
verið, finna síðan sporin þess, rekja þau til vinstri, hverfa inn í skóginn. Það tekur að
hvessa.
Leiksviðið er aftur autt.
Fólkið kemur frá hægri, fyrst móðirin, svo eldri sveinninn.
Faðirinn ber yngri sveininn á bakinu.
MÓÐIRIN: Guði sé lof! Hér eru spor eftir menn, sem eru að leita að okkur. Sporin eru
nýleg. Þeir geta ekki verið langt frá okkur.
FAÐIRINN: Það er eins og þeir hafi komið upp úr jörðinni, risið upp úr gröfinni til að
hverfa í hana aftur, skilið hana eftir opna.
MÓÐIRIN: Þeir hafa með sér hunda til að rekja sporin okkar, tvo eða þrjá stóra hunda.
Þeir hafa ætlað að finna okkur.
ELDRI SVEINNINN: En hundarnir hafa komið á eftir mönnunum.
– Hér hafa þeir grafið gröf niður í mold.
FAÐIRINN: Gröfin þessi mundi rúma fjóra menn. Hún starir á okkur eins og opið
auga á líki.
MÓÐIRIN: Mennirnir eru þrír eða fjórir. Þeir hafa gengið nokkuð hratt, þeir hafa
viljað finna okkur sem fyrst.
FAÐIRINN: Þeir hafa ef til vill heyrt börn gráta og farið að flýta sér.
Það hvessir meira. (210)
Það heldur áfram að hvessa á sléttum Norður Ameríku og lesendur geta
ímyndað sér endalok hringsins sem hér um ræðir. En er eitthvað sérstaklega
íslenskt við gröfina í snæviþöktum skógi óbyggðanna, hér í þessum hildar-
leik nútímabókmennta?
Hringur Guttorms er dreginn á íslensku, þökk sé rótlausu ríkidæmi
tungumáls íslenskra innfytjenda um og eftir aldamótin nítján hundruð á
sléttunni miklu vestanhafs. Og í hringnum fangar leikskáldið við Íslend-
ingafljót mögulega einhverjar útlínur í örlögum íslenskra og annarra evr-
ópskra innflytjenda á þessum tíma í veraldarsögunni. Svo er hins vegar að
sjá sem hann fangi ekki síður melankólíu tíðarandans í fæðingu nútímans
og ferji sig með þeim hætti í átt til þeirrar tilvistarskynjunar sem verk sumra
af þekktari leikskáldum nútímans geyma.14
Arfurinn í margbrotinni útlegð
Eins og hér hefur verið reifað, er ekki með öllu einfalt mál að henda reiður
á þætti íslenskrar menningar í veruleika þeirrar margbrotnu útlegðar sem
seytlar inn í verk á borð við Játningar landnemadóttur og Hringinn í Tíu
leikritum. Verkin eru vissulega ólík. En munurinn felst ekki einvörðungu
í ólíkum bókmenntalegum eiginleikum æviminninga Lauru, annars vegar,
og módernískri leikritun Guttorms, hins vegar. Meðan brotin í splundraðri
barnæsku Lauru taka á víxl á sig mynd róttækrar gagnrýni á vestræna