Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 25

Persónan og félagsskapurinn 25
mínum og hef áhrif á hann, er partur af honum. Til þess að hafa raunverulega
tilvist verður sjálfið því að grundvallast á athöfninni og það er því aðeins til sem
gerandi.12 Hugsunin er samt sem áður nauðsynlegur hluti af sjálfinu. Án hennar
gæti sjálfið ekki verið til sem gerandi vegna þess að það þarf að vita að athafnir
þess séu eigin athafnir þess. En samkvæmt Macmurray er athöfn ekki athöfn
nema gerandinn viti að hann framkvæmi hana, það er að segja, ég get ekki gert
neitt nema ég viti að það er ég sem er að framkvæma. Án þessarar vitneskju
verður athöfnin ekki athöfn heldur einungis vélræn hreyfing.13
Vandamál tvíhyggjunnar við að útskýra sjálfið felst einnig í því að hún getur
ekki mótað heild úr sjálfinu. Tvíhyggjan skiptir því upp í tvo hluta, annars vegar
hið hugsandi sjálf og hins vegar hið gerandi sjálf. Hið hugsandi sjálf á síðan að
stýra athöfninni. En samband þessara tveggja sjálfa verður vandasamt. Hið hugs-
andi sjálf er í raun afneitun sjálfsins sem geranda og þar sem sjálfið sem gerandi
er óhjákvæmilega hluti af sjálfinu reynist hið hugsandi sjálf vera í raun sjálfs-
afneitun.14
Leiðir tvíhyggjunnar til að útskýra sjálfið út frá hugsuninni og sameina sjálfið
sem geranda og sjálfið sem hugsanda hafa fram til þessa leitt til tvenns konar
hugmynda um sjálfið: annars vegar hugmyndarinnar um sjálfið sem andlega ver-
und (e. mental substance) og hins vegar hugmyndarinnar um sjálfið sem lífveru.15
Hugmyndin um sjálfið sem andlega verund byggist á stærðfræðilegri hug-
myndafræði um tilveruna, samkvæmt Macmurray, en hann telur að þessi heim-
speki hafi verið ríkjandi allt frá Descartes fram að heimspeki Humes. Þess konar
hugsunarháttur smættar heiminn niður í efniseiningar sem hægt er að meðhöndla
á stærðfræðilegan hátt. Vandinn við þessa heimspeki er fyrst og fremst sá að
athafnir verða óhugsandi nema gert sé ráð fyrir utanaðkomandi verund. Efnið
er algjörlega áhrifalaust og getur ekki framkvæmt athafnir heldur aðeins verið
meðhöndlað af gerandanum. Því þarf að vera gerandi fyrir utan efnisheiminn
sem verkar á efnið til þess að eitthvað geti gerst. En ef allur heimurinn er efni þá
er enginn gerandi til að framkvæma athafnirnar og því getur ekkert gerst. Ef við
hugsum um sjálfið sem efnislega verund verður það einnig algjörlega áhrifalaust
og getur ekki gert neitt án þess að við göngumst við tvíhyggjunni og segjum að
eitthvað verki á efnið utan frá.16 En þegar við vísum til einhvers sem verkar utan
frá höfum við þegar klofið sjálfið. Þessi klofningur leiðir til skiptingar sjálfsins í
hugsanda annars vegar og geranda hins vegar, segir Macmurray. Hugmyndin um
að sjálfið verki á heiminn utan frá leiðir af sér hugmyndina um að sjálfið sé ein-
angrað og mótist í huganum áður en það verkar á heiminn. Að dómi Macmurray
er sjálfið því eins og hugsandi afneitun á sjálfinu sem geranda. Þegar það hugsar
einangrar það sig frá athöfninni með hugsun sinni. Þar með verður sjálfið sem
hugsandi í raun afneitun sjálfsins eða sjálfs-afneitun og þá má segja að á hinn
bóginn sé sjálfið sem gerandi fólgið í sjálfs-samþykki. Sameining sjálfsins verður
12 Macmurray 1969: 91.
13 Macmurray 1969: 102–103.
14 Macmurray 1969: 96.
15 Macmurray 1970: 15.
16 Macmurray 1996: 56–57.
Hugur 2014-5.indd 25 19/01/2015 15:09:31