Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 198

198 Martin Heidegger
hann, draga áfram og þvinga – þessi öfl hafa fyrir löngu seilst út fyrir vilja hans og
getu til að taka ákvarðanir og hafa vaxið út yfir ákvörðunarvald hans vegna þess að
maðurinn hefur ekki skapað þau.
En það er líka hluti af hinu nýja í heimi tækninnar, að þar verða afrekin mjög
fljótt þekkt og að þeim er dáðst á opinberum vettvangi. Þannig geta allir í dag lesið
hvað þetta erindi segir um tæknina í hvaða vel stýrða myndskreytta fréttablaði
sem er eða heyrt það í útvarpinu. En – það er eitt að hafa heyrt og lesið eitthvað,
það er að hafa einungis tekið eftir því; annað er að skilja það sem við höfum heyrt
og lesið, það er að velta vöngum yfir því.
Alþjóðlegur fundur Nóbelsverðlaunahafa var aftur haldinn í sumar á þessu ári
1955 í Lindau. Við það tækifæri hafði bandaríski efnafræðingurinn Stanley þetta
að segja: „Sá tími er í nánd að lífið verði látið í hendur efnafræðingsins sem mun
geta sett saman, brotið niður og breytt lifandi efni að vild.“ Maður tekur eftir slíkri
yfirlýsingu. Maður dáist meira að segja að dirfsku vísindalegra rannsókna, án þess
að hugsa um það. Maður leiðir hugann ekki að því að með aðferðum tækninnar
er í undirbúningi árás á líf og eðli mannsins og að í samanburði við það bliknar
notkun vetnissprengjunnar. Því jafnvel þótt vetnissprengjurnar springi ekki og líf
mannsins á jörðinni varðveitist, er með kjarnorkuöldinni í uppsiglingu óhugn-
anleg breyting á heiminum.
Þó er það sem er raunverulega óhugnanlegt ekki það að heimurinn sé að verða
algjörlega tæknilegur. Mun óhugnanlegra er að maðurinn skuli ekki vera undir
þessar breytingar á heiminum búinn, við getum ekki enn mætt því sem er að
renna upp á þessari öld með íhugun og viðeigandi úrræðum.
Enginn einn maður, enginn hópur manna, engin nefnd þekktra stjórnmála-
manna, vísindamanna eða tæknimanna, engin ráðstefna leiðtoga í viðskiptum og
iðnaði ræður við að stöðva eða stýra framrás sögunnar á kjarnorkuöld. Engin
mannleg samtök megna að ná tökum á þessari öld.
Skyldi maðurinn á kjarnorkuöld þá vera varnarlaus og ráðvilltur og algjörlega
upp á náð og miskunn hins ómótstæðilega yfirburðavalds tækninnar kominn?
Hann væri það ef maðurinn í dag gæfist upp á því að tefla íhugun fram gegn
einberum útreikningi. En ef íhugun vaknar, verður ígrundunin stöðugt að vera að
verki og við sérhvert tilefni, hversu lítilfjörlegt sem það er, – þar af leiðandi einnig
hér og nú við þessa minningarathöfn. Því hún minnir okkur á eitthvað sem er
sérstaklega ógnað á kjarnorkuöld: rótfestu mannlegra athafna.
Því spyrjum við nú: Gæti maðurinn ekki aftur öðlast nýtt land, jafnvel þótt
gamla rótfestan trosni á þessari öld, land sem gerði eðli mannsins og öllum hans
verkum kleift að blómstra á nýjan leik, jafnvel á kjarnorkuöld?
Hvert gæti landið verið fyrir hina nýju rótfestu í framtíðinni? Kannski er svarið
sem við erum að leita að við höndina; svo nálægt að okkur yfirsést það alltof
auðveldlega. Því leiðin að því sem er nálægt er alltaf lengst og því sú örðugasta
fyrir okkur mennina. Þessi leið er leið íhugunar. Íhugun krefst þess af okkur að
halda ekki einstrengingslega í ákveðna hugmynd, að hlaupa ekki aðeins eftir einni
hugmyndabraut. Íhugun krefst þess af okkur að við fáumst við það sem við fyrstu
sýn gengur ekki á nokkurn hátt upp.
Hugur 2014-5.indd 198 19/01/2015 15:09:39