Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 142

142 Gústav Adolf Bergmann Sigurbjörnsson
skalinn gerði ráð fyrir. Í stað þess að horfa til almennra lögmála lögðu stúlkurnar
áherslu á næmni fyrir aðstæðum, umhyggju og það að mæta þörfum þeirra sem
hlut eiga að máli. Nú þykir ekki lengur tilefni til þess að álykta af þessu að um
eigin lega siðfræði og karlasiðfræði sé að ræða, þó að Gilligan hafi komist að þeirri
niðurstöðu.24 En það er ekki þar með sagt að við þurfum að hafna niðurstöðum
hennar um mismunandi siðferðislegar nálganir.
Frægt dæmi, sem Gilligan tekur til að sýna fram á þessi mismunandi sjónar-
horn, er stundum notað til að styðja kenninguna. Það hefur þó oft orðið tilefni til
gagnrýni á umhyggjusiðfræði hennar. Í því eru tvö börn, strákur og stelpa (hvort
fulltrúi síns kyns), beðin um að leysa úr svofelldum siðferðislegum vanda: Maður
nokkur að nafni Heinz er giftur konu sem er fárveik. Eini möguleiki hennar til
lífs er rándýrt lyf sem þau hafa ekki efni á. Er réttlætanlegt að Heinz steli lyfinu af
lyfsalanum til að bjarga konu sinni? Drengurinn svarar játandi. Réttur konunnar
til lífs er mun mikilvægari en eignarréttur lyfsalans. Stúlkan er ekki eins afdrátt-
arlaus í afstöðu sinni. Hún veltir því fyrir sér hvort það sé í lagi að hreinlega stela
af lyfsalanum og hvort ekki væri hægt að ræða við hann og fá hann til þess að gefa
lyfið eða selja það ódýrara. Þar að auki spyr hún hvort ekki þurfi að taka tillit til
þess að hugsanlegt sé að honum mistakist þjófnaðurinn, hann lendi í fangelsi og
konan verði ein eftir án umönnunar. Í meðferð sinni á þessu dæmi sér Vilhjálmur
Árnason engin sérstök einkenni á nálgun stúlkunnar og vill smætta hana niður í
réttlætiskenningakerfið. Hann lítur svo á að stúlkan horfi til almennra réttlætis-
lögmála eins og þess að við eigum ekki að stela. Vilhjálmur ljær síðan nálgun
stráksins enn meiri merkingu með því að bæta við samfélagslegri vídd:
Það er ranglátt samfélag sem kemur fólki í slíka stöðu eins og kenning
Rawls færir rök fyrir. Þegar við setjum dæmið í þetta samhengi sjáum við
svar drengsins í öðru ljósi. Réttlátt samfélag gefur ekki séreignarrétti ein-
staklinga svo mikið vægi að það geti ógnað lífi fólks með þessum hætti.
Þegar stúlkunni er færð þessi sama samfélagslega vídd er heldur annar hljómur
í umfjölluninni:
Svar stúlkunnar mætti þá túlka í ljósi frjálshyggjukenningar Nozicks sem
höfðar til hjálpsemi hinna ríku til að rétta hag hinna bágstöddu.25
Hér er stúlkan, sem Gilligan vildi kenna við umhyggjusiðfræði, bendluð við
siðfræðihugsun sem dregur taum hugsunar eins mesta nýfrjálshyggjufrömuðar
20. aldar. Með því að lesa og skilja afstöðu stúlkunnar í ljósi réttlætiskenningar,
24 Sigríður Þorgeirsdóttir (2001: 51) bendir á rannsóknir sem sýna fram á að karlmenn eru líklegri
til þess að velja slíka nálgun þegar rætt er um herskyldu en konur þegar rætt er um fóstureyð-
ingar. Hægt væri að túlka það sem svo að fólk sé tilbúið að slaka á almennum reglum þegar þær
gætu snert þeirra eigin hagsmuni. En annar möguleiki er sá að í aðstæðum þar sem fólk getur
raunverulega tengt aðstæðurnar við sína eigin lífssögu og sjálfsskilning sé það ekki eins tilbúið og
ella að leggja örlög sín eða annarra í hendur algildra og ósveigjanlegra lögmála. Held minnist líka
á í þessu samhengi að afrískir karlmenn virðast oft aðhyllast þessa nálgun. Held 2006: 27.
25 Vilhjálmur Árnason 2008: 321.
Hugur 2014-5.indd 142 19/01/2015 15:09:37