Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 93

Femínísk heimspeki frá sjónarhóli guðfræðings 93
nefnda, þ.e. félagsleg eða menningarleg hugsmíð.100 Aðgreiningin á milli kyns og
kyngervis sé hluti félagsmótunar og endurspeglist þannig í kynhlutverkum innan
samfélagsins.101
Sá heimspekingur sem helst hefur mótað þessa umræðu er bandaríski heim-
spekingurinn Judith Butler (f. 1956). Kenningar hennar eiga rót sína að rekja jafnt
til gyðinglegrar hefðar sem kristinnar guðfræði og þekkir hún vel til þeirra hefða
sem Martin Buber og Paul Tillich standa fyrir. Tengsl hennar við Frankfurtar-
skólann í Þýskalandi eru einnig sterk og stundaði hún nám hjá Hans-Georg
Gadamer (1900–2001) í Heidelberg á árunum 1978–1979. Butler varð prófessor í
mælskufræðum og bókmenntum við Kaliforníuháskóla í Berkeley 1994.
Í þekktri bók sinni, Gender Trouble (1990), bendir Butler á að femínistar sem
leggi áherslu á mun kynjanna gefi sér að til staðar sé einhvers konar kerfi feðra-
veldis sem verði að mæta með andstæðu þess.102 Vandinn við þetta sjónarmið
álítur hún vera að femínisma sé með því stillt upp sem andsvari við feðraveldi og
að þannig mótist hann af því. Hann verði í raun að spegilmynd þess sem barist
sé gegn, þ.e. þess sama kerfis en með öfugum formerkjum. Feðraveldið setji þar
með rammann um umræðuna og móti röksemdafærsluna og hugtakanotkunina.
Femínisminn takmarki þar með mjög möguleika sína þar sem gagnrýnandinn
verði að fanga þess kerfis sem hann glímir við.
Butler bendir auk þess á að sú forsenda fái vart staðist að konan verði að sam-
sama sig líffræðilegu kyni sínu og þeirri stöðu sem það eigi að veita henni.103
Með því sé búið að fastsetja hver reynsluheimur kvenna sé og hvað hann sé ekki.
Í krafti þess er sú krafa sett fram að konum beri að halda sig innan ramma hans.
Þess vegna er varað við öllu því sem talist geti mótandi fyrir feðraveldið eða eigi
rætur að rekja til þess.
Að mati Butler er hér um of búið að takmarka möguleika kvenna. Hún spyr
af hverju eigi að útiloka það að konur geti nýtt sér hvaðeina sem finna má innan
feðraveldisins. Orða mætti gagnrýni Butler á þann veg að það séu óþarfa fordóm-
ar að „konur megi ekki vera eins og strákarnir“, sé tekið mið af gagnrýni fulltrúa
annarrar kynslóðarinnar á Simone de Beauvoir.104 Og af hverju ætti það að vera
til trafala fyrir manneskju, sem svo vill til að er kona, að grípa til þátta sem eiga
rætur í feðraveldinu og ná þannig „tökum“ á lífi sínu?105
Enn fremur gagnrýnir Butler þá sýn femínisma annarrar kynslóðarinnar að
konum sé eðlislægt að tileinka sér eiginleika sem teljist kvenlegir. Alla jafna er
látið liggja á milli hluta hvað í því felist. Það getur því verið allt frá gömlu hlut-
verkaskiptingunni (konunni sem eiginkonu og móður) til einhverra „nútímalegri“
hlutverka. Hver þau eru skiptir ekki máli því villan felst í sjálfri röksemdarfærsl-
unni: Ef ég er kona verð ég að laga mig að kvenlegu hlutverki og ef samfélagið
hefur ekki upp á slíkt hlutverk að bjóða sem samræmist eðli kvenna verður að sjá
100 Butler 2012: 26, 60–61, 218, Butler 1995: 10.
101 Butler 2012: 166–167.
102 Butler 2012: 32–37.
103 Butler 2012: 33–34.
104 Sigríður Dúna Kristmundsdóttir 1999: 78.
105 Butler 2012: 37.
Hugur 2014-5.indd 93 19/01/2015 15:09:34