Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 146

146 Gústav Adolf Bergmann Sigurbjörnsson
að breyta er ekki ljóst hvernig nálgun Gilligan hjálpar okkur. Ef mælikvarðar á
umhyggju og réttlæti eru ósamrýmanlegir, þ.e. ef þau tæki sem umhyggjusiðfræð-
in notar til þess að meta gildi úrlausnar á einhverju vandamáli eru metin út frá
þeim mælikvörðum sem umhyggjusiðfræðin setur sjálf og öfugt, þ.e. ef tækin sem
réttlætiskenningarnar nota eru metin út frá mælikvörðum réttlætis, þá er engin
leið til þess að meta hvorri kenningunni við eigum að beita þegar við stöndum
frammi fyrir siðferðislegu álitamáli. Ef við horfum á siðferðisvandamál og getum
aðeins séð það annað hvort út frá umhyggju eða réttlæti þá verður það ekki nema
innan kenninganna sjálfra sem gildið ræðst og því getum við ekki staðið utan
þeirra til þess að meta hvor eigi betur við hverju sinni. Því kemur upp pattstaða
í hvert skipti sem við leitum úrlausnar á siðferðislegum vanda þar sem við verð-
um að endingu að velja aðra hvora kenninguna af handahófi eða eftir einhverju
innsæi, innsæi sem ég myndi halda að hafi mótast og þróast í umhverfi þar sem
forgangur réttlætisins er nánast óumdeildur.
Í lok kafla síns um umhyggjusiðfræði leggur Vilhjálmur til svipaða nálgun.
Munurinn á nálgun Gilligan og Vilhjálms liggur helst í því að í útfærslu Gilligan
virðist engin nauðsyn vera á að líta á einhver sérstök mál sem umhyggjumál en
önnur sem réttlætismál. Við getum litið á allan siðferðisvanda sem „annaðhvort –
eða“. Vilhjálmur vill hins vegar afmarka svið þar sem umhyggjan á við og annað
svið þar sem réttlætið á við. Hér stígur hann þó óþægilega mikið í vænginn við
heimspekihefðina þar sem svið umhyggjunnar verður einkalífið og svið réttlæt-
isins hið opinbera líf. Ekki svo að skilja að hann vilji skýra, órjúfanlega aðgrein-
ingu þar á milli, því hann segir m.a.: „Á hinu opinbera sviði er afar mikilvægt
að réttlætisreglur taki mið bæði af stöðu þeirra sem sinna umönnun og þeirra
sem þarfnast hennar,“ og nokkrum línum síðar: „Á hinn bóginn er brýnt að svið
einkalífsins sé ekki undanþegið leikreglum réttlætis.“33
Þessi tillaga hvílir á hinni klassísku skiptingu í opinbert líf og einkalíf með
öllum sínum ókostum. Hægt er að finna ýmislegt að þessari nálgun en hér vil
ég nefna tvennt. Fyrir það fyrsta er vert að benda á hvers konar einstaklings-
hugtak þessi skipting elur af sér. Hugmyndin um hið einangraða sjálf er sprottin
úr kenningum sem hvíla á skýrri skiptingu í opinbert líf og einkalíf og á reynslu
karlmanna í slíku samfélagi, þar sem á opinbera sviðinu geta þeir staðið utan
sambanda sem krefjast umönnunar og hættir því til að gleyma uppruna sínum í
slíkum samböndum. Þessi upphafning hins frjálsa óháða einstaklings er gölluð,
þó ekki fyrir þær sakir að hún segi okkur ekki neitt um siðaveruna eða hvernig við
ættum að lifa í samfélagi, heldur fyrir þær sakir að hún sniðgengur stóran hluta
lífs siðaverunnar, hluta lífs hennar sem með réttu ætti að upplýsa og liggja hinum
opinbera einstaklingi til grundvallar. Þá vaknar sú spurning hvort þessi skilningur
á siðaverunni gefi yfirhöfuð raunsæja mynd af henni. Frá sjónarhóli um hyggju-
siðfræðinnar er þetta skert mynd sem hólfar persónuna niður með óásættan leg-
um hætti.
Þessa skiptingu finnum við hjá hugsuðum eins og Hannah Arendt og John
33 Vilhjálmur Árnason 2008: 326.
Hugur 2014-5.indd 146 19/01/2015 15:09:37