Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 48

48 Vilhjálmur Árnason
kennisetninga í þeim skilningi sem hér hefur verið ræddur heldur meðvitund um
merkingu þeirra lykilhugtaka sem notuð eru við greiningu á siðferðilegum úr-
lausnarefnum. Gott dæmi um þetta er sjálfræðishugtakið. Það getur til að mynda
skipt miklu máli í umræðu um upplýst samþykki fyrir þátttöku í rannsóknum
hvort sá skilningur sem lagður er í sjálfræði er af ætt Kants eða Mills.12 Mikið af
gagnlegu framlagi heimspekinga til orðræðu hagnýttrar siðfræði varðar einmitt
útlistun á merkingu hugtaka. Það hefur hins vegar komið heimspekingum á óvart
hve litlu máli það skiptir þegar á hólminn er komið í hagnýttri siðfræðilegri
greiningu hvaða kenningu þeir aðhyllast.13 Sé aðferðin sem kennd er við beitingu
kennisetninga látin lönd og leið og þær fremur notaðar til þess að skerpa hugtök
reynast þær ósjaldan vera gagnleg hjálpartæki í hagnýttri siðfræði.
Almennt mætti segja að gagnsemi bæði almennra kenninga og einstakra
kennisetninga við greiningu siðfræðilegra úrlausnarefni sé fólgin í því að þær
feli í sér fræðileg sjónarhorn sem nýta má til að varpa ljósi á vandann, auðvelda
bæði útlistun hans og rökstuðning fyrir sanngjarnri úrlausn. En forsenda þessa er
að kennisetningarnar séu leystar úr fjötrum þeirrar einsýnu harðstjórnar sem hér
hefur verið lýst. Þá geta þær orðið hjálpartæki sem auðga siðfræðilega greiningu í
stað þess að njörva hana niður við ósveigjanlegar kennisetningar.14
Aðstæðugreining
Grunnhugmyndin í þeirri nálgun sem kennd er við aðstæðugreiningu er eiginlega
heilbrigð skynsemi. Megináherslan hvílir á þekkingu á staðreyndum málsins og
næmi fyrir aðstæðunum sem til skoðunar eru. Staðreyndir málsins fela í sér marg-
víslega þætti sem við teljum að jafnaði nauðsynlegt að hafa vitneskju um áður en
siðferðileg ákvörðun er tekin. Vitaskuld ræðst þetta af tilvikunum hverju sinni
og erfitt er að gera grein fyrir þeim almennt án þess að nefna dæmi. Svo vísað
sé til umræðunnar um hvítvoðunga hér að framan, þá væri afar einkennilegt frá
sjónarhóli aðstæðugreiningar að fjalla um ákvarðanir sem varða líf eða dauða ný-
fæddra barna út frá almennum kennisetningum á borð við þær hvenær mannvera
teljist vera fullgild persóna. Það sem máli skipti væru staðreyndir um ásigkomulag
barnsins, hvaða sjúkdómur eða fötlun hömluðu lífsmöguleikum þess og hvaða
ráðum læknisfræðin, foreldrarnir og samfélagið byggju yfir til að draga úr þeim
hömlum. Skráðar siðareglur þeirra heilbrigðisstétta sem að málinu koma eru þýð-
ingarmiklar, sem og lög og viðteknar en óskráðar starfsskyldur þeirra.
Það fylgir þessari aðferð að ekkert er fyrirfram gefið um gildi háfleygra kenn-
inga eða siðalögmála og geta þær raunar verið til trafala, líkt og aftur sætis bílstjór-
ar, sé reynt að beita þeim án þess að auðsýna næmi fyrir aðstæðum. Það sem
gildir er að „einbeita sér að aðstæðum, þörfum og hagsmunum“ sem jarðtengja
siðfræðina og gefa henni hlutlæg viðfangsefni.15 Samt sem áður má segja að að-
12 Sbr. Sigurð Kristinsson 2011.
13 Sbr. Beauchamp og Childress 2001: 387 og Toulmin 1986: 270–271.
14 Edel 1986: 333.
15 Toulmin 1986: 266.
Hugur 2014-5.indd 48 19/01/2015 15:09:32