Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 236

236 Arnar Pálsson
staklega í Alsír þar sem hann ólst upp og borgarastyrjöld geisaði gegn yfirráðum
Frakklands. Samfélagsleg ábyrgð var Camus hugleikin og hann barðist meðal
annars ötullega gegn dauðarefsingum. Skáldið hafði mikil áhrif á Monod, bæði
með skrifum sínum og vináttu þeirra. Eins er mögulegt að hið snögga fráfall
félaga Camus 1960 hafi hvatt Monod til dáða og brýnt fyrir honum að fjalla um
hlutverk vísinda í samfélagi nútímans.
Á þessum árum vann Monod við Pasteur-stofnunina, eftir að André Lwoff
(1902–1994) réð hann þangað. Hann starfaði mest með François Jacob (1920–
2013) og uppgötvaði með honum lögmál genastjórnunar. Þeir þrír hlutu Nóbels-
verðlaunin 1965. Fram að því var Monod næsta óþekktur frönskum almenningi.
Monod tók einnig þátt í mótmælum í Frakklandi sumarið 1968 þar sem honum
þóttu kröfur stúdenta sanngjarnar og aðgerðir lögreglu gegn þeim alltof harkaleg-
ar. Það mótaði álit Frakka að Nóbelsverðlaunahafar gengju í lið með stúdentum
og kröfðust breytinga og réttlætis. Monod hjálpaði líka við að lægja öldurnar og
endurskipuleggja franska háskóla í kjölfar mótmælanna. Líklegt er að Monod
hafi mótast af stúdentauppreisninni, störfum sínum í andspyrnunni og ekki síður
lífshlaupi og heimspeki vinar síns (eins og vikið verður að síðar). Á meðan flestir
samtímamenn Monods í sameindalíffræðinni einbeittu sér að vísindunum gaf
hann sér tíma til að horfa yfir völlinn og velta fyrir sér þýðingu hinna nýju fræða.
Tilviljun og nauðsyn fjallar um þessa ungu fræðigrein og hvað hún þýðir fyrir
skilning okkar á lífinu og veröldinni. Með orðum höfundarins:
Kenningin sem ég set fram í þessari bók er sú að lífheimurinn geymi
ekki fyrirsjáanlegan flokk hluta eða atburða, en sé sérstakt fyrirbæri sem
vissulega er í samræmi við grundvallarlögmál. Hann verði þó ekki leiddur
af þessum lögmálum og sé því ófyrirsjáanlegur í eðli sínu.5
Frá lífskrafti til flókinnar sameindalíffræði
Framan af síðustu öld eimdi enn eftir af hugmyndum fyrri alda um sjálfkviknun
lífs og innri lífskraft (anímisma). Fyrir nútímamönnum eru slíkar hugmyndir
fornfálegar en þær voru furðu lífseigar, jafnvel meðal fræðimanna. Einnig voru
framfarahugmyndir mjög ríkjandi á Viktoríutímanum og síðustu öld og e.t.v. enn
í dag.6 Samkvæmt þeim er maðurinn í öndvegi sköpunarverksins og sú staða hans
jafnvel óhjákvæmileg afleiðing náttúrulögmála. Monod gaf lítið fyrir þá afstöðu.
Við uppsprettu þessarar villu leynist vitanlega manngyðisblekkingin. Sól-
miðjukenningin, tregðuhugmyndin og hlutlægnisetningin nægðu ekki
til að bægja þessari fornu tálsýn frá. Fjarri fór því að þróunarkenningin
eyddi þessari blekkingu, öllu heldur virtist hún blása í hana nýju lífi með
því að gera manninn ekki lengur að miðdepli alheims heldur að náttúru-
5 Monod 2013: 85.
6 Steindór J. Erlingsson 2010.
Hugur 2014-5.indd 236 19/01/2015 15:09:41