Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 120

120 Henry Alexander Henrysson
anir um tvískinnung er sígilt dæmi um hvernig fólk sem telur sig vera gagnrýnið í
hugsun reynir að fletta ofan af skoðunum annarra með því að sýna fram á hversu
illa ígrundaðar þær eru. En eins og annað sem við viljum kenna við gagnrýna
hugsun þarf að beita slíku með vel ígrunduðum hætti og forðast að verða klisjum
að bráð. Ásakanir um tvískinnung mega þannig ekki fela í sér rökvillu á borð við
þá sem stundum er nefnd „óeðlileg samlíking“.18 Í umræðu um dýravernd kemur
hún fram í máli veiðimanna sem benda á að gagnrýni á iðju þeirra eigi allt eins
að beinast að einhverjum öðrum. Til að mynda eiga hvalveiðisinnar á Norður-
löndum það til að benda á svínarækt í Norður-Evrópu sem dæmi um verri með-
ferð á dýrum en hvalveiðar eru. Slík ábending er að vissu leyti mjög skiljanleg og
líklega hefur hún einnig eitthvert skýringargildi. En sem rök fyrir skoðun hefur
hún sínar takmarkanir. Hún segir til að mynda ekkert um réttmæti þeirrar skoð-
unar sem verið er að færa rök fyrir og verður þar af leiðandi að lokum að nokkurs
konar útgáfu þeirrar þekktu rökvillu að lengi megi böl bæta með því að benda á
eitthvað verra.19 Ásakanir um tvískinnung verða að fela í sér að skoðanir rekist á
þannig að um merkingarbæran ágreining sé að ræða. Það getur til dæmis verið
fremur merkingarsnautt að benda fólki á að eitthvað sé gert í þeirra heimalandi
eins og viðkomandi hljóti að vera sömu skoðunar og landar sínir. Hver veit nema
dýraverndunarsinnar í Suður-Afríku megi gera meira til að benda umheiminum
á veiðar í sínu heimalandi en það er ekki þar með sagt að það sé siðferðilega rangt
af þeim eða lýsi tvískinnungi þeirra að mótmæla hvalveiðum Íslendinga.20
Viðhorf
Ef markmiðið er að beita gagnrýninni hugsun til að greina viðhorf í sam félag-
inu, eða samfélögum á Vesturlöndum, má spyrja hvaðan viðhorfin koma sem
eru grunnur slíkrar greiningar. Í sem stystu máli má segja að þau komi allt frá
vanstilltum upphrópunum til vandlega skráðra siðareglna veiðisambanda. Því
fer fjarri að vanstillt viðbrögð einskorðist við annað hvort veiðimenn eða gagn-
rýnendur skotveiða á spendýrum. Tilraunir til að eigna öðrum hópnum öðrum
fremur gagnrýniverð viðbrögð hafa ekki verið sannfærandi. Og að sama skapi er
flóknara en fólk virðist halda að kenna aðra hliðina við siðfræði á kostnað hinn-
ar.21 Vissulega virðast margir veiðimenn einungis horfa til eigin ánægju á meðan
18 Dæmi í kennslubók um óeðlilega (óviðeigandi, veika) samlíkingu gæti til dæmis verið á þá leið að
ef við ætlum að banna skammbyssur þá ættum við einnig að banna bíla þar sem þeir valda fjölda
dauðsfalla á heimsvísu.
19 Dæmi um þessa rökvillu (sem á latínu nefnist tu quoque („þú líka!“)) gæti verið að réttlæta svindl í
hópíþrótt vegna þess að liðið sem verður fyrir svindlinu hafði tekið þátt í svindli einhvern tímann
áður.
20 Hér er skírskotað til nýlegs dæmis um að siglt var með hvalkjöt til Japans frá Íslandi. Í opinberri
umræðu er stöðugt gripið til þess bragðs að saka gagnrýnendur um tvískinnung án þess að fótur
sé fyrir því. Danskur dýraverndunarsinni hefur til dæmis fullan rétt til að gagnrýna norskar hval-
veiðar þrátt fyrir að gagnrýna megi ýmislegt í danskri svínarækt. Það er líka eins víst að viðkom-
andi sé um leið harður gagnrýnandi á meðferð dýra heimafyrir.
21 Það má sjá vissa tilhneigingu, sérstaklega hjá enskumælandi þjóðum, til að nota „siðfræði“ eða
„siðferðilega rétt“ (e. ethics og ethical) um ákveðna afstöðu eða viðhorf án þess að í henni komi
fram nein greining og réttlæting siðferðis. Observer Ethical Awards er dæmi um viðurkenningu
Hugur 2014-5.indd 120 19/01/2015 15:09:36