Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 79

Femínísk heimspeki frá sjónarhóli guðfræðings 79
konunnar sé. Beauvoir tekur því móðurhlutverkið til róttækrar endurskoðunar.27
Að mati hennar er ekki gert ráð fyrir því í samfélaginu að konan hafi val um það
að verða móðir. Hún hafi ekki það frelsi, þar sem hlutverk hennar innan feðra-
veldis ins sé í raun ekkert annað en móðurhlutverkið.
Samkvæmt Beauvoir hafa karlar gert konuna að því sem hún er. Með tungutaki
tilvistarheimspekinnar þýðir það að karlmaðurinn geri sjálfan sig að mælikvarða
alls. Hann skilgreinir sjálfan sig og kyn sitt sem hið eiginlega og algilda. Karlinn er
gerandinn en konan í hlutverki hins kynsins, þolandans. Hún verður að beygja sig
undir mælikvarða karlsins og skilgreiningu hans til að vera eða verða kona. Hún
er einungis til í þeim tengslum sem hún á í við karlinn. Þannig gengst konan við
kvenleika sínum í hugmyndaheimi karlaveldisins með því að laga sig að hlutverki
sínu en í því verður hún sjálfkrafa þolandi. Í þeim hugmyndaheimi lendir kven-
leikinn í hreinni andstöðu við raunverulega ósk kvenna um að vera sjálfráða ein-
staklingar og persónur sem móta eigið líf.28 Hér takast á tvenns konar viðhorf til
veruleikans að mati Beauvoir, annars vegar hugmyndaheimur feðraveldisins sem
krefst stöðugleika og hins vegar tilvistarheimspekinnar sem túlkar veruleikann
og sjálf mannsins sem óorðið og verðandi. Hugmyndaheimur feðraveldisins er
þannig andstæða veruleikasýnar tilvistarheimspekinnar.
Í því ljósi setur Simone de Beauvoir fram femínisma sem byggir á gagnkvæmri
virðingu og viðurkenningu kynjanna.
1.3. Tilvistarheimspekin og sjálfræðið sem forsendur greiningar Beauvoir
Tilvistarstefnu Simone de Beauvoir og Jean-Paul Sartre má meta sem röklegt
framhald þeirrar einstaklingshyggju sem kemur fram í kjölfar upplýsingarstefn-
unnar. Innan hennar er sjálfræði einstaklingsins sett yfir hefðar- og heildarhyggju
ráðandi afla í samfélaginu. Meginmarkið upplýsingarsinna var að leysa menn úr
viðjum þess ósjálfstæðis sem þeim væri tamt eða þeir ættu sjálfir sök á og gera
þeim þar með mögulegt að losna undan framandi handleiðslu.29 Sömuleiðis má
rekja tilvistarstefnuna til þeirrar frjálslyndisstefnu sem m.a. John Stuart Mill
(1806–1873) er verðugur fulltrúi fyrir. Í riti sínu um Kúgun kvenna dregur Mill
fram áhrif frjálslyndisstefnunnar á samfélagið og mótun þess fyrir einstakling-
inn. Þar skrifar hann: „[S]taða mannsins í lífinu er eigi komin undir fæðingu
hans, […] enginn er bundinn við hina upphaflegu stöðu sína í mannfélaginu með
óleysanlegu bandi, en […] hann á kost á að nota hæfileika sína og sérhvert hent-
ugt tækifæri sem hann fær til þess að laga lífskjör sín eftir því sem honum finnst
27 Beauvoir 2012a: 612–667.
28 Beauvoir 2012a: 16–17, 25, Schwarzer 2007: 161.
29 Með þekktari fulltrúum upplýsingarstefnunnar er án efa Immanuel Kant (1724–1804) en hann
ritar þessi frægu orð: „Leti og ragmennska eru orsakir þess að svo stór hluti mannkyns er enn fús
til að ala allan sinn aldur í ósjálfræði, þrátt fyrir að náttúran hafi fyrir löngu leyst mennina undan
framandi handleiðslu (naturaliter majorennes). Jafnframt eru þetta orsakir þess hve öðrum reynist
hægt um vik að gerast forráðamenn meðbræðra sinna. Það er svo þægilegt að vera ósjálfráða. Ef
ég á bók sem hefur vit fyrir mér, sálusorgara sem tekur á sig samviskukvalir mínar, lækni sem
ákveður mataræði mitt o.s.frv., þá þarf ég vitanlega ekkert að leggja mig fram sjálfur. Ég þarf ekki
að hugsa, ef ég get aðeins borgað“ (Kant 1993: 379).
Hugur 2014-5.indd 79 19/01/2015 15:09:33