Hugur - 01.01.2014, Blaðsíða 50

50 Vilhjálmur Árnason
F. H. Bradleys um þær skyldur sem fylgja stöðu manns eða hlutverki.22 Í anda
Hegels áleit Bradley það gagnslítið að ræða skyldur út frá alhæfanlegum lífs-
reglum eins og Kant hvetur okkur til að gera.23 Huga þurfi að því hvaða skyldur
felast í því hlutverki sem manneskjan gegnir, stöðu hennar og afstöðu gagnvart
öðrum. Hér koma því til skoðunar hlutverkabundnar skyldur sem jarðtengja þær
við tiltekna starfsemi eða starfsvettvang er gefur siðferðilegum athöfnum sérstaka
umgjörð. Skyldur á einum starfsvettvangi er því ekki endilega hægt að yfirfæra á
aðstæður í annarri starfsemi. Þetta eru enn ein rökin fyrir því að þekking á inn-
viðum starfseminnar og því innra siðferði sem þar hefur þróast skipti sköpum í
hagnýttri siðfræði.
Einkenni aðstæðugreiningar setja víða svip sinn á hagnýtta siðfræði í sam-
tímanum en þau koma hvað skýrast fram hjá höfundum sem aðhyllast dygða-
siðfræði, frásagnarsiðfræði og umhyggjusiðfræði. Dygðasiðfræðin ber þessi
einkenni vegna áherslu sinnar á siðferðilega dómgreind sem krefst þekkingar á
aðstæðum, frásagnarsiðfræðin af því að hún dregur fram sögu málsins og þeirra
sem að því koma og samkvæmt umhyggjusiðfræði eru hlutverkabundin tengsl
milli fólks og næmi fyrir aðstæðum þeirra þýðingarmikil atriði í siðfræðilegri
greiningu. En einna sterkustu áhrif þessarar aðferðar í hagnýttri siðfræði sam-
tímans má greina í svonefndri „empírískri lífsiðfræði“. Nafngiftin er til komin
vegna þess að grundvöllur er lagður fyrir siðfræðilega umfjöllun með vísinda-
legum rannsóknum á viðfangsefnunum. Að mörgu leyti er þetta sjálfsagður hluti
lífsiðfræðinnar sem þverfaglegrar fræðigreinar þar sem saman vinna fræðimenn
af sviðum félagsvísinda, lögfræði, lífvísinda og heimspeki. Framlag lífvísinda- og
félagsvísindamanna er þá gjarnan í formi megindlegra eða eigindlegra rannsókna
og niðurstöður þeirra greindar frá ólíkum sjónarhornum fræðanna sem eiga að
bæta hvert annað upp.24
Þessi áhersla á að reisa hagnýta siðfræðilega greiningu á reynsluathugunum á
sviðinu hefur þó vakið spurningar um stöðu heimspekilegrar siðfræði í aðferð-
inni. Í samræmi við þær áherslur aðstæðugreiningar sem ég hef fjallað um hér
að ofan er því oft haldið fram að siðfræðin eigi einkum að skýra þau siðferðilegu
viðmið og viðhorf sem ríkjandi eru á vettvangi starfsins en ekki að ástunda ytri
gagnrýni.25 Rökin fyrir þessari afstöðu eru gjarnan sótt til ný-aristótelískra hug-
mynda í bland við heimspekilega túlkunarfræði Hans-Georgs Gadamer. Sam-
kvæmt þessum hugmyndum er það meginviðfangsefnið að átta sig á þeim heimi
merkingar og samskipta sem ríkjandi er á viðkomandi starfsvettvangi. Í þeirri
greiningu eru hefðir og viðurkenndar siðareglur starfsins, sem mótast hafa í
deiglu daglegra viðfangsefna og staðist tímans tönn, mikilvægari en utanaðkom-
andi kennisetningar. Athyglisverð niðurstaða sem draga má af þessu er að þar
með öðlast viðtekið siðferði ákveðið kennivald sem setur frjálsri heimspekilegri
gagnrýni mörk.26
22 „My station and its duties“. Bradley 1988: 160 o.áfr.
23 Kant 2003: 140–146.
24 Sbr. Chadwick og Levitt 1997.
25 Sbr. van der Scheer og Widdershoven 2004.
26 Vilhjálmur Árnason 2005.
Hugur 2014-5.indd 50 19/01/2015 15:09:32