Saga - 2017, Qupperneq 251

hafi dvalið um skeið sem ungur maður í Flatey og komist þar í náin kynni
við Gísla konráðsson. Sighvatur hafi lært af honum og nánast verið sem
lærisveinn hans (bls. 154). Forvitnilegt hefði verið að rekja þennan þráð
lengra aftur og reyna þannig að bera kennsl á dýpri rætur þeirrar alþýðlegu
menningarstofnunar sem handritasöfnun og handritaskrif sannarlega var.
Það kallar sérstaklega á frekari greiningu í þessum efnum að í lokaorðum
bókarinnar er fullyrt að þessi menningarkimi alþýðufræðimanna og hand -
rita þeirra hafi blómstrað á nítjándu öld, eftir að almenningur öðlaðist
aðgang að skriffærum (bls. 208). Maður spyr sig því hvort höfundar telji að
eðlisbreyting hafi orðið á þessum afmarkaða hópi, samsetningu hans eða
þjóðfélagslegri stöðu, á nítjándu öld.
Önnur spurning, sem kviknar og er nátengd þeirri fyrri, varðar áhrifin
af störfum þessara handritaskrifara á íslenska alþýðumenningu í stærra
sögulegu samhengi. Nokkuð er fjallað um það í bókinni hvernig þeir lögðu
sig eftir því að safna saman kvæðum eftir alþýðuskáld sem sum hver voru
sjálf á jaðri samfélagsins, flakkarar og förumenn sem greiddu fyrir greið -
vikni bænda með vísum sem gengu svo manna á milli í munnlegri geymd
(sjá t.d. bls. 193–196). Áhugavert hefði verið ef höfundar hefðu rýnt aðeins
dýpra í þessa viðleitni skrifaranna til að skrá munnlega hefð og varðveita til
framtíðar. Sjálfur skrifaði Sighvatur Borgfirðingur til eins þessara skálda að
hann teldi nauðsynlegt að skrá og varðveita allan skáldskap hans og með
því væri hann að reisa bautastein um minningu hans (bls. 195). Þegar við
þetta bætist ákafi þeirra, a.m.k. sumra, um að koma handritum sínum á safn
til varðveislu (sjá t.d. bls. 183–193) vaknar sú spurning hvaða hlutverki
handritaskrif þeirra hafi gegnt í því að formfesta þennan þátt íslenskrar
menningararfleifðar. Má ef til vill líta á þá sem eins konar milliliði á milli
munnlegrar hefðar fyrri tíðar og prentmenningar nútímans og um leið að
störf þeirra eigi vissa hlutdeild í niðurlagi hinnar fornu hefðar rímnaskáld-
skapar og munnlegra frásagna, sem nú er nánast horfin? Þetta er mikilvæg
spurn ing af því að höfundar leggja mikið upp úr þeirri greiningu að með
handritaiðju sinni hafi umræddir menn og aðrir sambærilegir um allt land
haft afgerandi áhrif bæði á menntun og hversdagslega menningariðkun
landsmanna. Maður hlýtur því að spyrja sig hvort eitthvert annað form
menningarlæsis hafi tapast fyrir vikið.
Líkt og fram kemur í upphafi er mikið lagt upp úr umræðu um aðferða -
fræði, hugtök og þekkingarfræði í þessari bók og sú umræða er sannarlega
af hinu góða. Höfundar eru mjög vel að sér í þessum efnum og það er lofs-
vert hversu mikið rými sú umræða fær í verkinu. Það kemur líklega engum
á óvart að þar er töluvert rætt um aðferðafræði einsögunnar (e. microhistory)
enda kemur það hugtak fyrir í titli bókarinnar. Með þónokkurri einföldun
má segja að með aðferðum einsögunnar sé sjónum beint að hinu smáa í
fortíðinni og það greint með eins ítarlegum hætti og unnt er, í því skyni að
öðlast nákvæmari sýn á viðfangsefnið en mögulegt væri með öðrum að -
ritdómar250
Saga haust 2017 _11_(13.11.).qxp_Saga haust 2004 - NOTA 25.10.2017 12:54 Page 250