Nordens Aarbog - 01.06.1920, Blaðsíða 148

ÍIAI.VDAN KOllT
inn pá á skilje ut det danske i samfund og andsliv, eller ein
skulde bygge vidare fram just pá dette danske. Og denne striden
held ved den dag i dag.
Pá det reint historiske umráde tykkjes likevel motsetningane
jamne seg ut smátt um senn. Vi er no viljuge til á gje báe
partane rett; men dei har báe berre set ein part av sanninga.
Seinare granskingar har lært oss sjá endá meir av den indre,
uvilkárlege reisinga mot danskdomen enn Sars hadde funne tak i.
Vi sannar med han at det norske bondesamfunde greidde verje
seg imot den trælkinga som dei framande herrane freista legge
det i; det gjorde seg berre meir og meir til herre yver jorda i
lande, og det heldt uppe den personlege fridomen for leiglen-
ding og for husmann. Rettsgranskarane har lært oss koss retts-
live mellom bönderne heilt til den dag i dag bygger pá lov og
skikk alt ifrá gamalnorsk tid. I folkedikting og folkekunst har
ein.kunna ettervise pá ein gong ein rikdom av emne frá gamal
tid og ein levande sjölvstendig vokster. Like eins i folkemále.
Og ein har set koss bönderne med sterkare og sterkare vilje
fram igjenom hundraára har reist seg til strid imot framand-
velde, reist seg i upprör, i krav. i segn og dikt.
Men vi skjönner samstundes at dansketida gav oss mykje meir
enn berre det som folke mátte reise seg imot. Fyrst og fremst
vart staten fastare og fastare organisert; kyrkja fekk ikkje lenger
være ein skipnad for sig sjölv, men vart bunden i hop med sta-
ten; eit embetsverk bygde seg upp, med futar, skrivarar og amt-
menner; ein álmenn hærskipnad kom i stand; skatteskipnad og
tollverk fekk form og styring; statsskular for högare daning kom
i gang. Det var nybygging pá det grunnlage som var lagt med
sjölve statsskipinga i lande. Og det var nybygging som mátte
bli til nytte for eit sjölvstendigt Noreg. Det same gjeld um
mykje av lovgjevinga frá dansketida, — det som förde fram hö-
gare rettstankar og rikare upplysning. Slikt korkje skapte eller
kravde noko brot i den historiske samanhengen.
Nár den historiske forstáinga soleis fekk vidare syn, mátte
det av seg sjölv bli lettare á kome til liks i mange av dagsens
spursmál. Og det vilde være urett ikkje med det same á nemne
at Sars sjölv var ein av dei som sterkast arbeidde for soning og
utjamning i den nasjonale striden.
Det som i röynda har voldt den störste vansken báde for
142