Andvari - 01.01.2019, Page 106

ANDVARI HJÓNAÞÁTTUR: SKÁLDIÐ OG SKASSIÐ 105
hans, Hönnu Elífs. Þessar tvær persónur virðast að miklu leyti vera „bók-
manneskjur“ sem höfundur hefur hnoðað upp úr persónum sem hann hefur
„þekkt í lífinu eða haft sagnir af“, svo sé aftur vísað til orðalags Þórbergs.
Hjónin Aron og Hanna virðist hafa sterka drætti frá Þórbergi Þórðarsyni
og eiginkonu hans, Margréti Jónsdóttur. Líkindin eru það mikil að varla
hefur farið fram hjá samtímamönnum þeirra hvaðan Ólafur Jóhann dreg-
ur sinn efnivið þegar hann hnoðar sínar „bókmanneskjur“. Á slíkt var þó
ekki minnst í ritdómum þó að Vésteinn Ólason ýi að þekktum fyrirmynd-
um í dómi sínum um síðustu bók þríleiksins, Dreka og smáfugla, sem kom
út rúmum áratug eftir að Þórbergur lést. Vésteinn telur það reyndar veikja
„áhrifamátt þeirrar ádeilu sem í mannlýsingunum felst að höfundi hættir
til að draga upp heldur grófgerðar skrípamyndir“ og þá sérstaklega í fyrstu
bókinni, Gangvirkinu, en bætir við: „Í Drekum og smáfuglum þarf ekki
undan því að kvarta. Víst felst ádeila í mörgum mannlýsingum, en þó hafa
þær hvarvetna dýpt sem gerir þá skoplegu tragíkómíska.“ Í Drekum og smá-
fuglum eru samsvaranir fyrrnefndra sögupersóna við Þórberg og Margréti
einna augljósastar og Vésteinn skrifar: „Skáldið Aron Eilífs verður skýr-
ara, í senn skoplegra og aumkunarverðara, og sýnist reyndar hafa drætti úr
ólíklegustu átt.“8 Ef til vill hefur höfundur þríleiksins haldið minna aftur að
sér þegar hann teiknar upp auðþekkjanlega drætti í lýsingum sínum á þeim
hjónum, Aroni og Hönnu Elífs, þar sem Þórbergur var horfinn af sviðinu.
Margrét lifði hins vegar enn, komin á níræðisaldur, og hefði vafalaust kann-
ast við margt í lýsingunni á frú Hönnu hefði henni borist hún til eyrna, sem
ólíklegt verður að teljast.9 Hér á eftir verður rýnt nánar í þessar persónulýs-
ingar og skoðað hvernig Ólafur Jóhann notar drætti úr lífi þeirra Þórbergs og
Margrétar þegar hann teiknar upp þessar persónur þótt hann – að sið skálda
– stækki þá og ýki í skopfærsluskyni, auk þess að blanda inn í persónulýs-
ingarnar dráttum frá fleiri þekktum samtímamönnum.
Skáldið Aron Eilífs
Eins og minnst hefur verið á birtist glettni, háð og gagnrýni Ólafs Jóhanns
Sigurðssonar fyrst og fremst í lýsingum hans á hinum fjölmörgu aukaper-
sónum þríleiksins. Þótt finna megi í persónulýsingum Ólafs Jóhanns sam-
sömun með sögupersónum og samtímamönnum höfundar sýnir hann þó þá
‚kurteisi‘ að dreifa þekktum persónueinkennum, taka einkenni frá ýmsu
þekktu fólki og raða þeim saman upp á nýtt í sögupersónum verksins. Til
dæmis er augljóst að skáldkonan Línborg Leiðólfsdóttir vísar til Elínborgar
Lárusdóttur og skáldin Guðmundur frá Hvilft og Unndóra hafa bæði sterka