Úrval - 01.06.1951, Síða 66

Úrval - 01.06.1951, Síða 66
64 ÚRVAL þetta ,,geimryk“ með berum augum, þar sem það myndar „ský“. Þau eru eins og svartir blettir í vetrarbrautinni. 1 kíkj- um sínum sjá stjörnufræðing- arnir langa, svarta þræði og stóra, hringlaga flekki, sem mælzt hafa allt að 100 ljósár í þvermál (ljósár er sú vega- lengd, sem ljósið fer á einu ári, en hraði þess er 300.000 km. á sek.). Geimryk þetta er að mestu leyti vetni, en sumsstaðar bland- að þyngri frumefnum, en er svo þunnt dreift um geiminn, að vís- indamönnum hefur ekki tekizt 1 rannsóknarstofum sínum að framleiða svo mikið ,,tómrúm“ (vacuum). Margir stjömufræðingar hafa aðhyllzt þá skoðun, að stjörn- urnar séu sennilega samþjappað „geimryk“, en Hoyle og Lyttle- ton ganga feti lengra: þeir hafa komizt á þá skoðun, eftir mikla stærðfræðilega útreikninga, að ævi stjarnanna (sem skiptir ár- miljörðum) og ásigkomulag fari eftir því hve miklu geimryki þær safni að sér. Flestar safna að eins litlu og verða þá miðlungs- stjörnur, eins og t. d. sólin. Aðr- ar safna að sér miklu, verða óstöðugar og springa að lokum. Alheimur Lyttletons og Hoy- les hefur ekkert upphaf, engan endi og ekkert ummál, hvorki í tíma né rúmi. Það er erfitt að byrja á því að lýsa fyrirbrigði, sem er án upphafs og endis. Ein leiðin er sú, að ímynda sér, að um allan geiminn sé jafn- dreift vetni, mjög þunnt, en vetnið er einfaldast og léttast allra frumefna. Þannig jafn- dreifð lofttegund er „þyngdar- aflslega óstöðug". Frumeindirn- ar dragast hver að annarri og mynda smám saman ský, líkt og þegar vatnshúð á glerplötu dregst saman í dropa. Á ármil- jarða siglingu sinni um geim- inn dragast þessi ský smátt og smátt saman í geysimiklar, loftkenndar efnisheildir, sem vega eins mikið og miljarðar stjarna. Slík vetnisheild, sem er vetrarbraut í sköpun, snýst um sjálfa sig um leið og hún mynd- ast, og miðflóttaaflið dreifir henni í kringlu, líkt og stækk- unargler í lögun, sem er tíu Ijós- ár á þykkt og 60.000 ljósár í þvermál. Inni í þessari heild myndast nýir vetniskekkir, sem smám saman verða þéttari og þéttari; þeir hitna einnig við það að aðdráttaraflið (orka efnis, sem fellur að sameiginlegri
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Úrval

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Úrval
https://timarit.is/publication/1841

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.