Úrval - 01.06.1959, Blaðsíða 22

tJRVAL
ANDI OG EFNI
flötum; maður getur hæglega
gleymt sér við að stara í djúp
þeirra.
Hann byrjar erindi sín með því
að ræða hinn efnislega grund-
völl vitundarinnar. Til þess er
hentugt að gera ráð fyrir að
„tilgátan um raunverulegan
heim“ sé rétt. Einhvers staðar
bak við augun býr hugsandi,
skynjandi og meðvitað sjálf.
Það er „hið innra“. Við grein-
um einnig „hið ytra“: ytri
heim, sem við ímyndum okkur
að sé gerður af öllu því sem
hefur verið og er — formi,
hljóði, hreyfingu, ljósi, efni.
Þessi heimur er til, segjumjvið;
tilvera hans ein nægir samt
ekki til þess að hann opinber-
ist. Hann verður að tjá sig
fyrir okkur til þess að gera sig
kunnan. Við gerum ráð fyrir að
það gerist með margvíslegum
táknum sem sjálfið túlkar.
Hvernig þetta gerist er eðli
sínu samkvæmt leyndardómur.
Við gizkum á, að sérstök ferli,
sem eiga sér stað í sérstökum
mjög svo sérha:fðum og sér-
þróuðum efnishluta, sem við
köllum heila, framkalli sérstök
atvik, sem við köllum vitund.
Allt þetta kann að vera tóm vit-
leysa, en það er ekki ófrjó vit-
Ieysa.
Samkvæmt þessu ,,líkani“
okkar er vitundin tengd því
efnaferli, sem á sér stað í frum-
um tauga og heila. Það er sann-
reynt, að þessi líffræðilegu ein-
kenni, sem eru sameiginleg
margskonar lífverum, þjóna
sérstökum, mikilvægum til-
gangi. Einstaklingur sem gædd-
ur er þessum eiginleikum, get-
ur lagað sig að aðstæðum, get-
ur valið, getur svarað breyting-
um í umhverfi með breyttri
hegðun. Það eru raunar til líf-
verur, svo sem plöntur, sem
geta aðlagað sig á allt annan
hátt, en taugakerfi, undir stjórn
heila, er ekki einungis marg-
brotnast og hugvitsamiegast
allra aðlögunarkerfa, heldur er
það jafnframt eiganda sínum
geysilegur kostur.
En nú er þess að gæta, að til-
koma heilans er tilviljun. Hún
er ein braut þróunarinnar, sem
eins vel hefði aldrei getað orð-
iö til. Samkvæmt kenningu
Darwins þarf náttúruval ekki
endilega að stefna í átt til
framfara, það hagnýtir sér að-
eins afbrigði „sem hagkvæm
eru sérhverri skepnu við marg-
breytilegar lífsaðstæður henn-
ar“. Eigum við þá að gera ráð
fyrir, að ef þróunin hefði aldrei
tekið þessa sérstöku stefnu,
mundi vitundin sjálf aldrei
hafa orðið til, og að hinn ytri
heimur hefði þá áfram verið
„leikur fyrir auðum bekkjum“?
Schrödinger finnst þetta ógeð-
felld hugmynd, er leiði til
,,gjaldþrots“ heimsmyndarinn-
ar. En hann er ekki þar fyrir
reiðubúinn að fallast á þá skoð-
un Spinoza og fleiri, að allir
náttúrulegir hlutir, lifandi og
dauðir, hafi sál. Upptendrun
18