Gátt - 2009, Blaðsíða 51

51
V I N N U M A R K A Ð U R I N N
G Á T T – Á R S R I T – 2 0 0 9
handverki auk annarra skyldra starfa. Jafnvel þar sem gert
er ráð fyrir fækkun starfa eru augljósar vísbendingar um að
á sama tíma verði þar til störf sem þarf að þjálfa fólk til að
vinna.
Í öllum flokkum, sem gert er ráð fyrir fækkun starfa,
þarf að þjálfa fleiri en sem nemur fækkuninni vegna þeirra
starfa sem losna við brotthvarf af vinnumarkaði. Þetta hefur
í för með sér að talsverður fjöldi starfa verður einnig laus í
frumatvinnugreinum og iðnframleiðslu. Mikilvægt er að þeir
sem vinna að stefnumörkun, bjóða fram nám og þjálfun,
veita ráðgjöf geri sér grein fyrir að mörg þessara starfa leika
áfram mikilvægt hlutverk í efnahagslífinu og innan þessara
geira munu verða til ný störf. Enn fremur þarf að hafa í huga
að eðli starfanna og leiknikröfur, sem gerðar eru til starfs-
manna, munu breytast.
S K I P T I R Í T V Ö H O R N
Ef heldur fram sem horfir munu breytingarnar hafa í för með
sér að bæði störfum sem gerðar eru fjölbreyttar og fábreyttar
kröfur til fjölgar og að eftirspurn eftir störfum þar á milli
minnki.
Samtímis þessu verða gerðar fjölbreyttari hæfnikröfur til
allra starfa. Þær verða gerðar um hæfni sem er umfram þá
sem eru nauðsynlegar til að sinna störfunum. Menntunar-
kröfur hafa vaxið á undanförnum árum, ekki síst vegna þess
að skyldunám hefur lengst í mörgum löndum Evrópu jafn-
framt því að fjölmennir hópar fara á eftirlaun.
Ef leikni, sem er í boði, ýtir sjálfkrafa undir enn meiri
kröfur er full ástæða til að hafa áhyggjur. Er leikni allra metin
á fullnægjandi hátt? Samsvarar leiknin, sem er til ráðstöf-
unar, þeirri leikni sem falast er eftir? Er til í dæminu að fólk
með meiri hæfni en þörf er á sé ráðið í störf sem þeir sem
hafa fábreyttara nám að baki geta unnið?
Þegar eðli starfa og leiknin, sem þarf til að vinna þau,
eru breytilegir þættir er mikilvægt að gæta þess að ofmeta
ekki þörf fyrir leikni. Spáin gerir ráð fyrir að störf, sem þarf
fábreytta leikni til að vinna, séu í vaxandi mæli unnin af
verkafólki sem býr aðallega yfir miðlungs hæfni. Þetta teng-
ist beint deilunni um hvernig skuli tryggja sanngirnisrétt og
jafna félagslega stöðu á vinnumarkaði Evrópu þar sem fjöldi
verkafólks á í erfiðleikum með að fá vinnu; t.d. konur sem
snúa aftur á vinnumarkaðinn, farandverkafólk eða fámennir
þjóðernishópar.
H Æ F N I L Ö G U M F J Ö L G A R
Jafnframt því að eðli starfa og leiknikröfur munu breytast
er mikilvægt að gera sér grein fyrir því hvernig þetta tvennt
þróast. Þetta á einnig við um formlegar kröfur um hæfni sem
algengt er að gerðar séu til þeirra sem ráða sig til vinnu.
Þó ekki sé einföld og bein fylgni milli atvinnu og form-
legrar hæfni er hægt að kanna á hvaða hátt þetta tvennt
breytist í rás tímans. Greiningin beinist að þremur stigum
(fjölbreytt, miðlungs og fábreytt hæfni). Niðurstaðan leiðir í
ljós að algengt er að gera ítarlegri kröfur um hæfni á öllum
stigum en nauðsynleg er talin fyrir flest störf. Ætlaðar breyt-
ingar munu jafnvel breyta hæfnikröfunum meira en störf-
unum. Ásamt hreinni fjölgun um 20 milljónir starfa í Evrópu
árin 2006–2020 verða gerðar fjölbreyttar hæfnikröfur (ISCED
5 og 6) fyrir næstum 19,6 milljónir starfa og fyrir næstum
13,1 milljón starfa verða gerðar miðlungs hæfnikröfur (ISCED
3 og 4). Upp á móti þessu vegur fækkun sem nemur um 12,5
milljónum starfa sem engar eða fábreyttar formlegar hæfni-
kröfur (ISCED 0 til 2) þarf til að geta unnið.
Að hluta til spegla þessar breytingar aðferðir atvinnurek-
enda til mannaráðninga og væntanlega fjölgun í hópi fólks
með formlega hæfni. Árið 2020 mun þurfa fjölbreytta hæfni
til 31,5% allra starfa og miðlungs hæfni til 50% starfa. Eftir-
spurn eftir fábreyttri hæfni mun minnka frá því að eiga við
um þriðjung starfa árið 1996 til þess að eiga við um tæpan
fimmtung starfa árið 2020. Sums staðar verður hugsanlega
offramboð á fólki með fullnægjandi hæfni til starfa samtímis
því að fyrirsjáanleg þörf verður annars staðar og enn annars
staðar verður skortur á fólki með fullnægjandi hæfni til starfa
sem verða í boði.
Við mat á fjölda framtíðarstarfa er, eins og áður hefur
verið bent á, er afar mikilvægt að reikna með breyttum
hæfnikröfum til þekktra starfa. Þetta á einkum við þegar
lagt er á ráðin um viðeigandi nám og þjálfun. Spáin gerir ráð
fyrir að af samtals 105 milljónum lausra starfa (summa nýrra
starfa og starfa sem aðrar hæfnikröfur verða gerðar til) á