Gátt - 2009, Blaðsíða 34

34
F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
G Á T T – Á R S R I T – 2 0 0 9
Ef niðurstöður þessara tveggja kannana eru dregnar saman
í grófum línum kemur í ljós aðstæður eldra fólks 67 ára og
eldri eru þær að um 75% telja sig vel á sig komin miðað
við aldur, allt að 80% hafa ekki fjárhagsáhyggjur, yfir
90% búa í eigin húsnæði eða á stofnunum. Hins vegar
hafa u.þ.b. 10% fjárhagsáhyggjur og búa við bágborna heilsu
og umtalsverða einsemd og það er að sjálfsögðu sá hópur
sem þarf verulega aðstoð hins opinbera. Þess má geta að
einn af rannsóknarmönnunum kvað þessar niðurstöður ekki
fjarri því sem búast mætti við um hópinn um fertugt svo tekið
væri dæmi. Svo virðist að um 10% í flestum aldursflokkum
þjóðarinnar eigi í erfiðleikum með líf sitt vegna andlegra eða
líkamlegra veikinda, drykkjuskapar o.s.frv.
Þessar niðurstöður sýna jafnframt að langstærsti hluti
eldra fólks býr við góðar aðstæður og gæti tekið
virkan þátt í þjóðfélaginu, bæði í atvinnulífinu og félagslífi
almennt. Þær sýna líka að íslenskt þjóðfélag er að nokkru
leyti orðið fjögurra kynslóða þjóðfélag, en samfélagið
hefur hvorki tekið nægjanlegt tillit til þessarar breytingar né
þess sem hún felur í sér fyrir þjóðfélagið. Skoðanir almenn-
ings, lagasetning og skipulag stjórnvalda ber þess glöggt
vitni.
Ég veit ekki hvernig dætur okkar hefðu komist af undan-
farið ef við Palli værum ekki alltaf til staðar til þess að
sækja barnabörnin í leikskóla, skutla þeim á íþrótta-
æfingar eða í tónlist, passa veiku börnin, hlaupa undir
alla þessa bagga. Það er yndislegt að geta gert það en
ég hefði aldrei getað þegið þetta af mínum foreldrum,
hefði bara ekki dottið það í hug! Þetta margrómaða
frelsi eftirlaunaáranna er ansi takmarkað, verð ég að
segja, a.m.k. sem stendur. Pabbi og mamma njóta þess
þó enda komin á níræðisaldurinn. (63 ára kennari)
Þessi hópur, hinir yngri/eldri borgarar, er dulin auðlind sam-
félagsins. Þar sem þeir grípa inn í geta báðir foreldrar unnið
fulla og krefjandi vinnu utan heimilis. Og vissulega er skikkan
sköpunarinnar sú að börnin og afi/amma eigi sérstök tengsl.
Þar fer fram miðlun reynsluarfsins, handbrögð eru kennd, svo
og vers og vísur sem innprenta hin þjóðlegu og siðrænu gildi,
sögur eru sagðar sem skapa rætur fyrir hina uppvaxandi kyn-
slóð. Skáldin okkar hafa sérstaklega reist ömmunni veglegan
bautastein. „Guði sé lof að ég átti ömmu en ekki sjónvarp,“
sagði Sigurbjörn biskup.
En nú hefur orðið djúpstæð breyting á þjóðfélags-
háttum og ekki síst heimilislífi við tilkomu tölvunnar,
gemsanna, ipodanna o.s.frv. Afi og amma skutla önnum
köfnum barnabörnunum milli staða en börnin eru ekki alltaf
til viðtals þótt þau séu í sama bíl, tækin í höndum þeirra er
gjarnan eftirsóknarverðari félagsskapur. Sama gildir heima
þar sem tölvan og hin tækin taka upp tíma barnanna. Þar við
bætist náttúrlega að afi og amma eru virk í eigin lífi, ferðast
gjarnan og eru auðvitað ekki alltaf til staðar.
Fjórða kynslóðin, langafi og langamma, hlý og kyrr-
lát, með pönnsur á diski og brjóstsykur í poka, er hins
vegar til staðar. En hvernig háttar samfundum þeirra og
ungviðisins? Hvernig ná þau saman? Hvernig mótast nú
gildi afkomenda okkar eða hvaða rætur eiga þau í jarðvegi
íslenskrar menningar?
Aukin lífslengd skapar vandamál sem ekki voru áður
til staðar. Margir eldri starfsmenn eiga aldraða foreldra
sem þarfnast hjálpar og umönnunar. Mamma blessuð þarf
að fara í ómskoðun og eitthvert barnanna þarf að fara með
henni. Systkinin hringjast á, hver getur losað sig úr vinnu.
Mamma blessuð á það nú skilið að henni sé sinnt sómasam-
lega en þegar þörfin fyrir umönnun eykst og verður samfelld
er komið upp vandamál fyrir systkinin. Vissulega væri hægt
að koma gömlu konunni á stofnun en allir vilja að hún geti
verið sem lengst heima. Fjárhagslega er það líka miklu hag-
stæðara fyrir samfélagið.
Æskilegt væri að sömu reglur giltu um þegar fólk
kemur í heiminn og þegar það er að hverfa þaðan,
nefnilega að nákomnir ættingjar gætu fengið ívilnun frá
starfsskyldum þann takmarkaða tíma sem um ræðir. Fæð-
ingarorlof er mikilvægt öllum sem að því máli koma. Á sama
hátt væri hægt að veita eldri starfsmönnum tímabundið leyfi
frá störfum eða draga úr starfshlutfalli meðan mamma gamla