Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 17

VISIR
þjóðiiAtíðarblað
17
<----
BJARNI GUÐMUNDSSON:
ISLENZK
^ -
MYNDLIST
finna frumlegri og eftirtektar- Eggerts Ólafssonar, og urðu
verðari listiðnað með alþýðu þeir mildir vinir. Ilann iivarf
manna. Sauinuð veggtjöld og síðar frá myndlistarnámi og
reflar i þjóðlegum stíl liafa gekk embættisleiðina. Ssgir.
rutt sér mjög til rúms sem ekki frekar af listaferli lians,
veggjaskraut á síðari árum, og annað en að hann átti afkom-
Vor (höggmynd eftir Einar Jónsson).
Þess getur víða í fornum sög-
um, að íslendingar liafi stund-
að myndlist. I heiðni voru hof
og hörgar myndum skreytt, að-
allega skurðgoðum, sem að lík-
indum hafa verið líkneski í tré
skorin, máluð í litum. En í frá-
sögnum af híbýlaháttum er
víða að finna lýsingar á mál-
verkum á veggjum og lofti, og
voru þær skreytingar gerðar af
Iist mikilli, eftir því 'sem sögu-
mönnum segist frá. Engar
minjar eru lengur til um
myndlist fornmanna utan fá-
ein gömul goðalíkön smá. Hins-
vegar er enn til frá yngri tím-
um allmikið af listiðnaði, út-
skurður allskonar, glitvefnaður
og saumur, prjónles, járnsmíði
og silfursmíði. Ber þessi listiðn-
aður því vitni, að þjóðin hefir
staðið á gömlum merg og átt
merkilega myndlistararfleifð.
Glæsilegasta vitni fornrar ís-
lenzkrar myndlistar eru lýsing-
ar (illuminationir) í fornum
skinnbókum. Eru það haglega
dregnar myndir í upphafss(þf-
um og kaflaskiptum, Jitaðar og
gylltar. Það er Ijóst af þessum
lýsingum, að íslenzkir bókrit-
arar liafa verið mjög drátthag-
ir og listfengir. Því miður er
fátt eitt til af slíkum handrit-
um hér á landi, en til eru ágæt-
ar myndaútgáfur af nokkurum
fegurstu skinnhókum íslenzlc-
um, þar á meðal fagurt safn
slíkra lýsinga, er Einar Munks-
gaard hefir út gefið en Halldór
Hermannsson prófessor safnað
og raðað.
Af eiginlegri myndlist, drátt-
list, svartlist, málverkum og
höggmyndum er fátt eitt til frá
gömlum tíma, og stafar það
vafalaust mest af fátækt þjóð-
arinnar. Þó er til allmargt
mannamynda, einlcum af em-
bættis- og valdsmönnum, og eru
sumar þeirra vafalítið gerðar af
Islendingum. Nokkurar slílcar
myndir eru til á Þjóðminja-
safninu. Þær eru frumstæðar að
gerð, ákaflega stílfærðar og
svipaðar liver annari. En að
mörgu leyti er þetta mjög eftir-
tektarvert listform eins og oft
er um frumstæða listtjáningu
gáfaðra manna, og fer það ekki
á milli mála að íslendingar búa
sem þjóð yfir.mikilli myndlist-
argáfu, enda mun óvíða að
er það góðs viti og ber því vitni
að þjóðin ann þessari merki-
legu arfleifð. Islenzkir gullsmið
ir hafa kunnað að laga sig eftir
breyttum tímum án þess að
missa sjónar á hinum þjóðlegu
einkennum listiðnar sinnar, og
skurðhagir menn sækja enn í
dag mikið af hugmyndum sin-
um í fornan tré- og hornskurð.
Bertel Thorvaldsen.
Goltskálk Thorvaldsson, ung-
ur prestssonur fluttist til Dan-
merkur til að leggja stund á tré-
skurðarlist. Hann kvæiitist
ágætri konu danskri og átti
með henni einn son, Bertel að
nafni. Gottskálk var alla ævi
sína tréskeri og fékkst aðallega
við að gera gallíónsmýndir á
skip, er smíðuð voru í Kaup-
mannahöfn. Eru enn til myndir,
sem liann hefir skorið út. Son-
ur lians nam tréskurðarlistina
af föður sínum og þótti
snemma slíkt afbrágð, að liann
var lcostaður á Listaháskólann
í Kaupmannahöfn til að nema
höggmyndalist. Um sama leyti
stundaði annar Islendingur
nám í þeim skóla, Gunnlaugur
Guðbrandsson Briem, náfrændi
endur marga, og hefir í þeirri
ætt gætt mikilla listhæfilcika.
En Bertel Thorvaklsen réðist til
róms suður og olli aldahvörf-
um í myndhöggvaralist samtið-
ar sinnar. Hann lézt i Kaup-
mannahöfn fyrii- 100 árum og
þótti hafa verið mesti mynd-
höggvari sinnar tíðar og sann-
arlegt mikilmenni.
Ekki verður Thorvaldsen tal-
inn til islenzkra listamanna
fyrir annað en ætlerni sitt, enda
þótt víst megi telja að hann hafi
erft liagleik og handhragð úr
sinni íslenzku föðurætt. Það
verður lika að teljast happ
mikið fyrir heiminn að liann
skyldi alast upp með Dönum en
ekki íslendingum, því að löngu
eftir dauða lians áttu hinir fáu
og máttlitlu fyrrirennarar ís-
Ienzkrar nútínia mvndlistar
eftir að lepja dauðann lir skel
eða veslast upp í fátækt og
liirðuleysi. En vel mega íslend-
ingar minnast þess að Thor-
valdsen unni jafnan föðurlandi
sínu eigi siður en móðurland-
inu og sýndi það á margan hátt.
I Róm var hann jöfnum liönd-
um kallaður „Islandese“ sem
„Danese“, og fagurt og dýrmætt
listaverk gaf hann kirkju afa
síns í Skagafirði, en það verk,
skírnarfontur úr marmara,
stendur nú í dómkirkjunni í
Reykjavík. Kaupmannahafnar-
bær gaf Reykjavíkurbæ kopar-
styttu Thorvaldsens af sjálfum
honum, og frummynd Thor-
valdsens af Ganymedesi er í
eigu Listasafns íslands. Aðrar
minjar eiga íslendingar eklti um
þennan fræga landa sinn.
Frá Sigurði Guðxnundssyni
til Þórarins Þorlákssonar.
Það er mjög vafasamt, hvort
rétt er að telja Sigurð Guð-
mundsson fyrsta málara íslend-
inga. Fer liér sem oftar svo, að
mjög erfitt er að draga marka-
línuna í þessu efni, enda er þar
enginn sjálfum sér nógur, og
listamenn fá hugmyndir sínar
og áhrif frá öðruin eldri, jafn-
framt eigin frumsköpun. En
hann er fyrsti málari íslenzkur,
sem aflar sér fræðslu og þjálf-
unar utanlands. Áður var drep-
ið á hinar sérkennilegu manna-
myndir, sem til eru á Þjóð-
minjasafninu. Þær lýsa tals-
verðri starfstækni, þrátt fyrir a
stirðlega efnismeðferð og eru
mjög eftirtektarverðar, enda
myndu þær í háu verði ef þær
gengju kaupum og sölum. Enn-
fremur eru til myndir eftir ó-
lærða alþýðumenn, er lýsa tals-
verðri tækni og frumleika. Má
meðal þeirra nefna litmyndir
Sölva Helgasonar flakkara. Auk
litmynda sinna teiknaði hann
feiknin öll af mynztrum fyrir
útsaum og þótti mikill snilling-
ur að klippa út myndir í pappír,
en það er n^yndlistarform, sem
um það leyti tíðkast mjögóvíða.
Hefir Sölvi án efa verið gáfað-
ur listamaður, þótt ólærður
væri. En þjóðin sá ekki annað
en öfugsnúinn einhyggjumann
og sérvitring, enda var ekki við
því að búast að almenningur
kynni að mela viðleitni lians og
enn síður að styrkja hana.
Sigurður Guðmundsson mál-
aði fallegar myndir og smeklt-
legar í liinu hefðbundna formi
síns tíma. En liann liefir engin
spor skilið eftir í nútíma mynd-
list. Hins vegar verður hans
jaf-nan minnzt sem stofnanda
Þjóðminjasafnsins, og í leiksýn-
ingum tók hann mjög virkan
5