Vísir - 17.06.1944, Page 28

28
VÍSIR
ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
Uppblástur.
um fækkaði á þeim árum um
1517 manns. Framfarir voru þó
á mörgum sviðum. Alþýðuskól-
ar tóku til starfa, Landsbankinn
var stofnaður og sala hófst á
lifandi fénaði til Bretlands. Það
var til þess að menn lögðu mik-
ið kapp á að eignazt sauði og
hross, en það leiddi aftur til
þess, að þröngt varð í högum,
hagar fóru í örtröð og land og
býli í auðn, af uppblæstri og
sandfold, sem alltaf færist í
aukana.
Flestir stóðu ráðþrota yfir
uppblæstri og sandfoki fram yf-
ir síðustu aldamót. Nokkrar
sandfoksvarnir voru-'þó reynd-
ar, en þær voru skipulagslausar
og reknar á ógirtu landi, þar
sem fénaður gekk yfir og eyði-
lagði það, sem gert var. Helzt
voru það skjólgarðar, sem að
gagni komu, en sáning ázt víð-
ast upp, þó að sáð væri á ó-
girtu landi. ' •
Séra Björn Halldórsson í
Sauðlauksdal fékk árið 1757
landstjórnina til þess að skipa
sóknarbændum Sauðlauksdals
til skylduvinnu, til þess að gera
garð til varnar sandfoki, sem
skemmdi þar túnið. Bændum
þótti kvöðin ekki góð og var því
garðurinn af sumum nefndur
„Ranglátur“. Um síðustu alda-
mót sáði séra Þorvaldur Jak-
obsson, sém þá var prestur þar,
nokkru af fræi, sem kom upp,
en kom að litlum notum vegna
beitar. Sama sagan var hjá Eyj-
ólfi Guðmundssyni i Hvammi í
Landsveit og öðrum þeim, sem
tilraunir gerðu með sand-
græðslu á ógirtu landi. Þeirra
sjást nú lítil merki, sem von
er; þær voru af vanefnum gerð-
ar og almenningurinn hafði litla
trú á þeim. Það var flestra skoð-
un, að sandfokið væri svo hat-
ramt, að þar megnaði enginn
mannlegur máttur að standa á
móti. Nokkrir leiðandi menn-
reyndu að hefja skipulags-
bundna sandgræðslu, t.d. Svein-
björn Ólafsson, Sæmundur Eyj-
ólfsson og Einar Helgason, en
allar tilraunir fóru forgörðum,
vegna þess að enginn sand-
græðslublettur var friðaður.
II.
„Sú kemur tið, er sárin foldar
gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja
móa,
brauð veitir sonum móður-
moldin frjóa,
menningin vex í lundi nýrra
skóga.“
H. H,
Um síðustu aldamót ortu
skáldin Hannes Hafstein og Ein-
ar Benediktsson fögur alda-
mótaljóð. Þeir sjá framtíðina í
hyllingum. E. B. segir:
„Oss vantar lykil hins gullna
gjalds
að græða upp landið frá hafi
til fjalls.“
— En hann hugsar nánar og
segir síðar:
„Sjálft hugvitið, þekkingin
hjaðnar sem blekking
sé hjartað ei með, sem undir
slær.
Hver þjóð, sem í gæfu og gengi
vill búa,
á guð sinn og land sitt skal
trúa.“
Hann sér og skilur, sá vitri
maður, að auður og þekking eru
ekki einhlít, til þess að hrinda
fram nauðsynjaverkum fyrir
land og þjóð, þar Jjarf viljinn
að vera með í verki. Starfsvilji,
sem er byggður á þekkingunni
og trú guði og landinu, er hið
lífræna afl, en auðurinn er and-
vana tæki til framkvæmdanna,
kaldur og líflaus, eins og steinn-
inn.
Árið 1904 varð Hannes Haf-
stein ráðherra. Hann vill gera
landið gott heimili fyrir mennt-
aða þjóð. Hann sér í huganum
sanda og auðnir gróa, blómleg
býli og fagra skóga. Ilann sér
iðnað og orkuver rísa upp í
landinu, rafknúin farartæki og
stritandi vélar, „stjórnfrjálsa
þjóð, með verzlun eigin búða.“
Hannes Hafstein þekkir hina
raunverulegu undirstöðu, sem
umbætur og þjóðnytjastörf
lands og þjóðar verða að byggj-
ast á: „Það er að elska, byggja
og treysta á landið.“
Það er ljóst, að sú þjóð, sem
trúir á guð o.g landið og vinn-
ur að framþróun lífsins í land-
inu af ást til þess, eflir þrótt
gróðursins, dýranna og mann-
anna, starfar í samræmi við líf-
ræna náttúru og skapar sér
trygga og bjarta framtíð, ef á-
girndin fær þar ekki griðland,
— en þar sem hún ræður lönd-
um, er hún rót alls ills. Þar fær
ekki grasið að vaxa, né skógar
að anga.
Fyrsti ráðherrann á Islandi
hafði mörgu að sinna. Ýms ný-
mæli voru á starfsskrá hans.
Sandgræðsla Islands var eitt af
þeim. Stjórn Búnaðarfélags Is-
lands var falið að útvega unga
menn til utanfarar, til þess að
kynnast sandgræðslu og skóg-
rækt. Þeir voru sendir til Dan-
merkur. Sá, sem þcssar línur
ritar, minnist kveðjuhandtaks
og heillaóska Hannesar Haf-
steins og Magnúsar Helgasonar,
sem var í stjórn Búnaðarfélags
Islands, er farið vár í ferð þá.
Orð ráðherrans voru ekl<i mörg,
—■ en þau voru sögð af þeim
heilindum og því hugarþeli, ást
til landsins og trú á starfið, að
þeim tókst að snerta hug og
hjárta, og hafa þar geymst í
því nær 40 ár.
Ráðherrann naut aðstoðar
danskra sérfræðinga, til þess að
koma í framkvæmd þessum
hugðarmálum sínum. Má nefna
þar til dæmis prófessor C. V>
Prytz, skógfr. C. E. Flensborg,
„Overklittfoged“ C. F. Dahle-
rup o. fl.
Fyrsta fjárveiting á fjárlög-
um til sandgræðslu mun hafa
verið árið 1906, annaðhvort 2
eða 3000,00 kr. Síðan hefir allt-
af eitthvert fé verið ætlað til
hennar úr ríkissjóði, en þvi var
mjög í hóf stillt. Fyrstu 10 árin,
þ. e. til 1916, var það aldrei
meira en 4 þús. kr., þar með tal-
in laun og ferðakostnaður. Á
næstu 10 árum smá hækkaði
fjárveitingin upp i 15 þúsund,
og árið 1926 komst fjárveiting-
in upp í 23 þúsundir, og var eft-
ir það milli 27 og 57 þúsund
krónur, þar til árið 1943, að hún
fer upp í 100 þúsund, og. nú í
ár er hún 210 þúsund, að með-
töldum launum.
Um síðustu áramót (þ.e. 1943
—4) mun hafa verið búið að
verja til sandgræðslu úr ríkis-
sjóði um 950 þús. kr. — En
hvað hefir verið gert? spyrja
menn. Settar hafa verið sand-
græðslugirðingar, um 300 km.
að lengd og allt að 40 þús. ha.
að flatarmáli. Sandgræðslu-
svæðin eru í átta sýslum. Flest
eru þau á aðal eldgosasvæðinu,
sem liggur skáhalt yfir landið,
norðan frá Melrakkasléttu suð-
ur á Reykjanes.Mestu uppblást-
urs- og sandfokssvæðin eru í
Þingeyjarsýslum, V.-Skaftafells-
Sandgræðslugirðing.
(Sjáið gróðurmismuninn innan og utan girðingar).