Vísir - 17.06.1944, Síða 61

VÍSIR
ÞJiÓÐHÁTlÐARBLAÐ
61
Davíð Óla fsson:
\
Sjávarútvegurinn 1874-1944
Stutt yfirlit.
Nítjánda öldin var vakpinga-
timabil í sögu íslenzku þjóðar-
innar. Margra alda þrotlaus
kúgun og hörmuleg lífsskilyrði
höfðu ekki megnað að lama
þjóðina til fulls. Þyturinn af
frelsishreyfingum Evrópu barst
til landsins og þjóðin tók að
vakna og finna til máttar síns.
Henni fæddust glæsilegir for-
ingjar, sem börðust fyrir frelsi
á öllum sviðum, þjóðinni til
handa.
Einn hinn fyrsti og þýðing-
armesti árangur þessarar frels-
isbaráttu var, er verzlunin var
gefin frjáls með öllu árið 1854.
Með því var skapað eitt veiga-
mesta skilyrðið til eflingar þeim
atvinnuvegi og þá um leið öðr-
um atvinnuvegum eltki síður.
Leið ^igi á löngu þar til árang-
ur þessarar ráðstöfunar fór að
koma í ljós. íslendingar tóku
nú sjálfir að stunda verzlun, þó
í smáum stíl væri, og í stað
þess að hinir dönsku kaupmenn
höfðu flutt fjármagn það, er
þeir höfðu upp úr verzlun sinni
á Islandi, til Danmerkur, varð
fjármagn hinna islenzku kaup-
manna að mestu kyrrt í land-
inu og nutu aðrir atvinnuvegir
hrátt góðs af því, einkum þó
útvegurinn.
Enn einn áfangi á braut frels-
isbaráttunnar vár, er Islend-
ingar fengu sína fyrstu stjórn-
arskrá árið 1874. Kom það skýrt
í Ijós síðar, að þessi atburður
hafði víðtæka þýðingu fyrir
alla efnahagsstarfsemi í land-
inu.
Er tímabil það, sem liðið er
frá 1874, mesta framfaratíma-
bil í sögu þjóðarinnar. Vart
munu framfarirnar nokkurs
staðar hafa verið stórfelldari en
einmitt í sjávarútveginum, og
skal nú leitazt við að sýna í
fáum dráttum þróun þá, sem
orðið hefir.
Fiskiskipastóllinn.
Það, sem hmdraði mest alla
atvinnustarfsemi í landinu, var
lengi vel fátækt landsmanna og
hið mjög svo takniarkaða fjár-
magn, sem þeir gátu ráðið yfir.
Nokkur bót var ráðin á þessu
með stofnun Landshankans ár-
ið 1885, en einnig kom allmikið
fjármagn lir verzluninni í sjáv-
arútveginn, eftir því, sem Is-
lendingar juku sinn hluta í
verzlunarstarfseminni. En sam-
fara þessu átti sér einnig stað
önnur þróun, sem hafði mikla
þýðingu fyrir sjávarútveginn.
Gufuaflið var að halda innreið
sína í fiskveiðarnar. Á áttunda
tug aldarinnar voru fyrst gerð-
ar tilraunir i Bretlandi með
gufuvélar í fiskiskipum, en það
var ekki fyrr en siðustu tutt-
ugu ár aldarinnar, að gufuaflið
var þannig almennt tekið í
þjónustu fiskveiðanna þar í
landi. Þetta hafði það í för með
sér, að Bretar vildu losa sig
við seglskipin, sem nú voru
orðin úrelt, við komu gufuvél-
arinnar. Baúðst Islendingum
þarna ágætt tækifæri til að afla
sér skipa, sem hæfðu að ýmsu
leyti vel þeim aðstæðum, sem
hér voru þá ríkjandi, þar sem
þau voru ekki dýrari en svo,
að hið takmarkaða fjármagn,
sem fyrir hendi var, fékk þar
notið sín.
Fram til þess tíma höfðu fisk-
veiðar verið stundaðar hér nær
eingöngu á áraskipum. Þilskip
höfðu að vísu þekkzt frá því
seint á 18. öld, en bæði voru
þau fá og smá. En tala þeirra
óx hröðum skrefum síðustu tvo
tugi 19. aldarinnar. Árið 1871
voru þau talin 63 á öllu land-
inu, en voru um aldamótin orð-
in 104. Flest urzu þessi skip ár-
ið 1906 og voru þá 169 að tölu.
En þessi fyrsta þilskipaútgerð
Islendinga í stærri stil var að-
eins upphafið að því, er koma
átti. Brátt fór að líða að því,
að landsmenn hefðu svo mikil
fjárráð, að þeir gætu farið að
hugsa til kaupa á stærri og betri
skipum, og þá fyrst og fremst
gufuskipum, og nokkru siðar
vélskipum, en þau tóku nú að
ryðja sér til rúms. Má sjá á I.
mynd hver þróunin hefir orðið í
þessu tilliti á tímabilinu 1897—
1943.
Snemma á tíunda tug nítj-
ándu aldar hófu Englendingar
botnvörpuveiðar hér við land.
Islenzkum fiskimönnum þótti
þessi nýju veiðitæki æði stór-
tæk og litu þau yfirleitt óhýru
auga. Brátt kom þó að því, að
framsýnir menn sáu fram á, að
Islendingar mættu eigi láta við
svo búið standa, en nauðsynlegt
væri að þeir öfluðu sér skipa til
botnvörpuveiða, en létu eigi út-
lendinga eina um notkun þessa
stórtæka veiðitækis hér við
land. Árið 1899 var fyrst hafin
togaraútgerð frá landinu, en
nær eingöngu með dönsku og
hrezku fjármagni. Þessi fyrsti
vísir til togaraútgerðar á Islandi
varð mjög skammlífur, enda
gekk útgerðin af ýmsum ástæð-
um illa. Liðu nú nokkur ár þar
til nýjar tilraunir voru hafnar
og nú voru það Islendingar
sjálfir, sem áttu skipin.
Auk þess, sem allmikið fjár-
mágn kom frá þilskipaútgerð-
inni, rýmkaðist mjög mikið á
þessu sviði, er Islandshanki var
stofnaður árið 1903. Enn frem-
ur var það mönnum hvatning
lil nýrra og stærri átaka, er
stjórnin var flutt inn í landið
árið 1904. Kom þá fram það,
sem hefir sýnt sig hæði fyrr og
síðar, að með vaxandi stjórnar-
farslegu frelsi þjóðarinnar, hef-
ir dugur hennar til fram-
kvæmda vaxið og l'ramfarirnar
aukizt, og svo mun enn verða.
Árið 1904 var fyrsti togarinn
keyptur til landsins. Var það
gamalt skip. En árið 1907 kom
fyrsti togarinn til landsins, sem
byggður var fyrir islenzkt fé-
lag. Eftir það fjölgar togurun-
um hér á landi æði ört, fram
undir heimsstyrjöldina fyrri. I
styrjöldinni, árið 1917, minnk-
aði togaraflotinn um meir en
helming, að rúmlestatölu, er 10
skip voru seld til Frakklands.
Kemur þetta fram á árinu 1918,
er rúmlestatala togaraflotans
var ekki nema rúmlega 2000 á
móti rúmlega 5000 áður en sal-
an fór fram. Þegar að styrjöld-
inni lokinni hófst endurnýjun á
flotanum og fjöldi nýrra sldpa
hættist í hópinn hin næstu ár.
Ilélt sú aukning því nær óslitið
áfram næsta áratuginn. Upp frá
því hefir togaraflotinn að heila
má stöðugt verið að ganga sam-
an. Ilin gömlu skip hafa smátl
og smátt týnt tölunni, en ný
skip ekki hætzt í hópinn, sve
teljandi sé. Einkum hefir þessi
þróun niður á við verið mjög
Rúmlestatala fiskiskipastólsins 1897—1943. (Heimildir þær, sem til eru um rúmlestatölu fiskiskipa-
stólsins, eru ekki með öllu öruggar, svo að sleekkjur munu vera einhverjar, en þó eigi svo stórvægi-
legar, að nokkrn verulegu skakki um heildarþróun þá, sem myndin sýnir.)
16