Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Page 38

38
HÖRÐUR ÁGÚSTSSON
beinlínis getið, úr kirkju Magnúsar Ólafssonar eru næstum að
segja í heilu lagi notuð í toríkirkjuna. I vísitasíu Björns biskups
Porleifssonar árið 1701 er tekið fram, að á hurð Magnúsarkirkju
séu „þrjár járnspangir sterkar11.9 Elsta heimild um hurðarjárn á
kirkju þessari er frá 1659!° Ekki þarf að fara í neinar grafgötur um
það, að spangirnar, hurðarjárn önnur og dyraumbúningur Magn-
úsarkirkju eru komin úr miðaldakirkjunni. Fyrir því færi ég
óyggjandi rök í áðurnefndri ritgerð, sem og að hinir glæsilegu
úthöggnu dyrastafir frá Laufási, sem nú eru í Þjóðminjasafni
ásamt laufskornum skreytijárnum, geti ekki verið eldri en frá
1258, það er að segja frá kirkju þeirri, er reist var eftir brunann
það ár. Nú geta skornir dyrastafir ekki bjargast úr bruna, en
hurðarjárn kynnu á hinn bóginn að sleppa. Laufskurðarjárnin,
sem fylgdu hurðinni einnig, eru af stílsögulegum ástæðum tæpast
eldri en stafirnir.
Spangirnar okkar heíðu aftur á móti getað staðist eldtungur
brunans 1258. Hér er úr vöndu að ráða, samanburðarefni engin. í
hinum norsku staíkirkjum hefur íjölskrúðug flóra hurðarjárna
varðveist. Ekki er heldur þar að finna járn, er skyld eru spöngun-
um okkar. I Noregi myndu útsniðnu skreytijárnin og lykillaufið
frá Laufási vera tímasett til 13. aldar, og kann það að koma heim
og saman við byggingartíma kirkjunnar frá því skömmu eftir
1258. Það sér hins vegar hver maður, að stílsvipur spanganna er
allt annar og mun fornlegri. Það gæti auðvitað hugsast, að
laufjárnin hefðu verið sett seinna á hurðina. Þau bera gotneskan
svip, og gótíkin heldur ekki innreið sína að ráði hérlendis fyrr en á
fjórtándu öld. A móti kemur, að hurðarjárn af þessu tagi hefðu
bæglega getað verið flutt inn frá Noregi. Þar eru þau sjálfsagður
hlutur á þrettándu öld. Norski listfræðingurinn Roar Hauglid,
sem manna mest hefur rannsakað stafkirkjur heimalands síns,
telur, að stílþróun hurðarjárnanna hafi verið frá því einfalda til
hins flókna.“ Járnspangirnar frá Laufási bera einfaldleika í formi
gott vitni.
Eins og sjá má af ofangreindum hugleiðingum, bendir margt til
þess, að járnspangir okkar títtnefndar séu gerðar fyrir 1258 og
hefðu getað verið frá kirkjunni, sem reist var eftir brunann 1169,
jafnvel enn eldri. Væri þetta rétt, sem alls ekki skal fullyrt, eru hér
komin langsamlega elstu hurðarjárn íslensk. Eitt mál er óútkljáð.
Hafa spangirnar einungis verið til skrauts eða eru þær raunveru-
leg hjararjárn? Fullyrða má, að til skrauts hafa þær verið á tímum