Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Side 123

UPPHAF ÞJÓÐFRÆÐASÖFNUNAR
123
mörgu tilliti lík vorum, og sum þekkjast varla að, nema þá af einhverjum
smáatvikum, sem eru einkennileg fyrir þá eða þá þjóð. Við getum þessa
helzt í þeim tilgangi, að landar vorir fyrtist ekki fyrir það, þó við höfum
safnað þessum sögum saman og birt þœr á þrenti. Pær eru öllu fremur til
sóma, en ósóma fyrir þjóðina, og þess vegna eru þær nú komnar á þrent.27
í formálanum er einnig lögð áherzla á, að einkum hafi verið haft
„hugfast, að aflaga ekkert í meðferðinni“, heldur segja allt „með
sömu orðum og tíðast er manna á meðal“. Þó er bent á, að sagan
Selið sé „raunar nokkuð öðruvísi sögð“ en hér sé gert, en hún hafi
verið látin halda því ritaða sniði, sem henni hafi verið fengið af
skrásetjara.28 Er það í öllu eins og í Bræðrablaðinu, þótt nokkuð sé
um orðamun.
Það sem eiginlega kemur mest á óvart, er að í Islenzkum
æfintýrum er ekki að finna nein ævintýri, eins og orðið er notað í
nútíma merkingu um „karl og kerlingu í koti og kóng og drottn-
ingu í ríki“, sem þó var til gnægð af, eins og kom í ljós í síðari
þjóðsagna- og ævintýraútgáfum, heldur eru þar að mestum hluta
þjóðsagnir og svo fáein kvæði. I handriti því, sem Magnús sendi
Fornfræðafélaginu,29 eru nánast allar sömu sögur og hér eru
prentaðar eða rekja má til hans, nema margnefnd fyrsta sagan,
Selið,30 og síðasta sagan eða sagnasamsteypan, „Þorbjörn Kólka“,
er á rætur á fæðingar- og uppeldisslóðum Jóns og er til í fleiri en
einu handriti með hans hendi.31 Þá munu kvæðin runnin frá Jóni.
Við útkomu Islenzkra æfmtýra má líta svo á, að séu tímamót og
ljúki upphafsskeiði söfnunar íslenzkra þjóðfræða. Þau ár, sem
28 Tilvitnað rit, bls. IV.
29 AM 968 4to.
30 Selið er, eins og hér hefur komið fram, upphaflega ritað í Bræðrablaðið 21. nóvember
1847 og er höfundur þess Jón (Þórðarson) Austmann. — Sagan var prentuð nokkuð
breytt að orðalagi en ekki efnistökum í Islenzkum æfintýrum 1852. - Ólafur Davíðsson
taldi í grein um Magnús Grímsson í Sunnanfara 1896, að hann heíði samið þessa sögu og
benti honum til ófrægingar á hinn óþjóðsagnalega stíl. - Þau orð stóðu, unz Gunnar
Sveinsson birti greinina Islenzkur skólaskáldskapur 1846-1882 í Skírni 1956, þar sem
hann sýndi fram á réttan höfund. - Þá er þess að geta, að árið 1971 kom út lítið kver frá
hendi Sigurðar Nordals, er nefnist Magnús Grímsson og þjóðsögurnar. Þetta kver hefði
að líkindum aldrei verið ritað, heíði Sigurði ekki verið liðin úr minni fyrrnefnd grein, því
aðalviðfangsefnið er að sanna, að Ólafur Davíðsson hafi haft rangt fyrir sér um höfund
Selsins, sem hér er reyndar talinn vera Jón (Þórðarson) Thoroddsen, skáld og sýslumað-
ur. Óþarft er að rekja rök Sigurðar Nordals fyrir þessari niðurstöðu, þar sem þau
leiðréttast afsjálfu sér í grein Gunnars Sveinssonar.
31 Sjá íslenzkar þjóðsögur og ævintýri, safnað hefur Jón Árnason, II. Ný útgáfa, Árni
Böðvarsson og Bjarni Vilhjálmsson önnuðust útgáfuna, Reykjavík MCMLIV, bls. 572;
sbr. einnig Ögmundur Helgason, „Inngangur" að Ferðabók Magnúsar Grímssonar fyrir
sumarið 1848, Reykjavík 1988, bls. XXV.