Náttúrufræðingurinn - 1998, Page 100

svo háðar fjöruskilyrðum að þær finnast
ekki nema þar (Agnar Ingólfsson 1975). Þær
hafa með öðrum orðum aðlagast svo fjörulífi
að þær ráða ekki lengur við aðstæður annars
staðar. Þessi aðlögun hefur vafalítið átt sér
stað í Evrópu löngu áður en tegundirnar
námu land hér.
Þær tegundir sem fundust á sniðunum
tveimur vaxa sumar hverjar í þurru landi
annars staðar, aðrar í votlendi, en aðeins ein
tegund getur talist eiginleg vatnategund.
Það er fléttan Dermatocarpon rivulorum,
þótt hún vaxi sums staðar við aðstæður þar
sem hún er sjaldan á kafi. Örfáar þessara
tegunda vaxa stundum við efstu mörk
sjávarfjöru, en engin þeirra virðist sækja
sérstaklega í slíkt umhverfi. Þurrlendisteg-
undir eru einkum áberandi í efri hluta
fjörunnar en votlendistegundir ríkjandi um
neðri hlutann. Beltaskipting gróðurs á snið-
um þessum er mjög augljós; hver tegund
vex aðeins á takmörkuðum hluta fjörunnar
(3. og 4. mynd). Aferð hinna ýmsu tegunda
er misjöfn og má jafnvel úr fjarlægð greina
nokkur lárétt belti á klöppinni. A klöppinni
með 71 ° halla eru þrjú meginbelti greinileg-
ust (5. mynd): Neðst er dökkt belti þar sem
bláþörungar (Nostoc) og kísilþörungar eru
ríkjandi. Um miðbikið er grænt belti þar sem
mosar eru allsráðandi en efst eru það fléttur
sem lita klöppina gráa. Við nánari athugun
má auðveldlega greina mosabeltið í tvö
minni belti sem hafa ólíka áferð. Á hallaminni
klöppinni eru meginbeltin hins vegar þessi
(6. mynd): Neðst er dökkt kísliþörungabelti,
þá belti myndað af háplöntum, einkum
túnvingli, þvínæst belti af mosum og þar
fyrir ofan fléttubelti. Ofan við fléttubeltið er
svo þykk motta af grámosa (Rhacomitrium
lanuginosum), en hann nær ekki svo langt
niður að hann fari nokkurn tíma á kaf.
Hallinn á þessari klöpp er svo lítill að jarð-
vegur hefur myndast á dálitlum kafla ofar-
lega í fjörunni, og á því svæði eru túnving-
ullinn og aðrar háplöntur ríkjandi.
Athyglisvert er að bera beltaskiptingu og
tegundasamsetningu saman við það sem
sést í sjávarfjörum. Draga má fram muninn á
eftirfarandi hátt: Margar tegundir í sjávar-
fjöru eru einskorðaðar við fjöruumhverfi, en
það á ekki við neina tegund í fjöru Brunn-
tjarnar eins og áður segir. Mjög fáar tegund-
ir í sjávarfjöru eru ættaðar af landi, lang-
flestar úr sjó. Nánast allar tegundir í fjöru
Brunntjarnar vaxa hins vegar jafnframt á
landi; aðeins ein vatnategund hefur fundist
þar. Tegundafjölbreytni í sjávarfjöru minnk-
ar þegar nær dregur landi, en í fjöru Brunn-
tjarnar eykst tegundafjölbreytnin upp á við.
Tvær meginskýringar eru á þessum mun:
1. Sjávarföll hafa verið frá alda öðli, um heim
allan, og tegundir, hvort sem þær eru
ættaðar úr sjó eða af landi, hafa haft
langan tíma og ótal tækifæri til að aðlagast
hinum sérstöku lífsskilyrðum í sjávar-
fjörum. Lífverur hafa á hinn bóginn tæpast
fengið tækifæri til að aðlagast fjörulífi í
fersku vatni, þar eð sjávarföll í fersku vatni
eru nánast óþekkt og Brunntjöm og ná-
grannatjamir hennar em mjög ung fyrirbæri.
2. Landlífverur þola betur að fara á kaf í
fersku vatn en í sjó. Þær eru vanar fersku
vatni, bæði sem raka í jarðvegi og úrkomu,
en fari þær á kaf í sjó lenda þær í vanda
með lífstörf sem snerta jafnvægi milli salts
og vökva í líkamanum.
Að svo stöddu er litlu hægt að slá föstu
um þá umhverfisþætti sem afmarka út-
breiðslu einstakra tegunda á hraunklöppum
við Brunntjörn. Líklegt er þó að þurrkur
stöðvi útbreiðslu margra votlendistegunda
upp ,á við, en langvarandi kaffæring með
tilheyrandi öndunarvandamálum getur aftur
á móti gert sumum tegundum erfitt fyrir og
sett útbreiðslu þeirra skorður niður á við.
Hallinn á hraunklöppum þeim sem athug-
aðar voru er það mikill að jarðvegur myndast
lítt eða ekki. Háplöntur eru því fáar. Annars
staðar við tjörnina hefur hins vegar átt sér
stað veruleg jarðvegsmyndun og er há-
plöntugróður þar ríkjandi. Athyglisvert væri
að kanna tegundasamselningu og dreifingu
plöntutegunda við slík skilyrði en það hefur
ekki verið gert ennþá.
Dýralíf Brunntjarnar er lítt kannað. Þó
hefur þar árum saman verið leitað fjöruflóa
(marflóa) af ættkvíslinni Gammarus og
258