Andvari - 01.10.1960, Qupperneq 5

STEFÁN PJETURSSON:
JÓN ÞORKELSSON
ÞJÓÐSKJALAVÖRÐUR.
Þótt öld sé nú liðin, og vel það, síðan Jón Þorkelsson þjóðskjalavörður
læddist, og þrjátíu og sex ár síðan hann andaðist, hefur ekki mikið verið skrifað
urn þann merkismann. Sannast á því, sem oft áður, að „söguþjóðin" getur verið
furðu sein að læra að meta afreksmenn sína að verðleikum. Ef undan eru
skilin örstutt æviágrip hans í „íslenzkum æviskrám" eftir Pál Eggert Ólason,
„Sögu íslendinga“ eftir Magnús Jónsson og „Salmonsens Leksikon" eftir Finn
Jónsson, hefur í raun og veru engin ævisaga hans verið skrifuð hingað til, nema
í minningargrein Idannesar Þorsteinssonar um hann í Skírni árið 1924, þá ný-
látinn; en að vísu var hún á margan hátt greinargóð, enda var Idannes honum
manna kunnugastur. Þetta er ekki þannig að skilja, að ævistarf Jóns Þorkels-
sonar hafi legið i þagnargildi þá áratugi, sem liðnir eru frá láti hans; enda væri
það hart frásagnar. Páll Sveinsson, frændi hans, skrifaði fróðlegar endurminn-
ingar urn hann árið 1934, en að vísu hirtust þær ekki fyrr en í annarri útgáfu
af „Vísnakveri Fornólfs" á aldarafmæli Jóns árið 1959; Bjöm K. Þórólfsson
skrifaði allítarlega um þátt hans í sögu Þjóðskjalasafns íslands í ritgerð urn
íslenzk skjalasöfn í Skírni árið 1953; og í ýmsum ritum bókmenntasögulegs
efnis hafa skáldskap hans verið gerð nokkur skil, og þó ef til vill hezt í
formálsorðum Þorkels Jóhannessonar fyrir áðurnefndri útgáfu af „Vísnakveri
Fornólfs" á aldarafmæli Jóns. En þá má heita upp talið. Skyldu menn þó ætla,
að tími væri til kominn, að minnast Jóns Þorkelssonar nokkru ítarlegar, þegar
meira en öld er liðin frá fæðingu hans, og þá ekki aðeins sem sérstæðs skálds,
heldur og sem sérstæðs fræðimanns og sem þjóðskjalavarðar. Og hvar væri
maklegra, að það væri gert, en cinmitt í Andvara, sem frá upphafi hefur haft
það sér til ágætis að birta ævisögur látinna merkismanna með þjóð vorri, en
láðst hefur fram á þennan dag að minnast Jóns Þorkelssonar, þótt þrjátíu og
sex ár séu nú liðin frá láti hans? Ekki svo að skilja, að hægt sé í stuttu erindi
eins og því, sem fer hér á eftir og flutt var í ríkisútvarpið á aldarafmæli Jóns,
að gera ljölþættu ævistarfi hans nein fullnaðarskil, jafnvel þótt erindið birtist