Andvari - 01.10.1960, Síða 13

ANDVARI
JÖN ÞORKELSSON I>JÓÐSKJALAVÖRÐUR
203
þess. Var honum heitið til verksins nokkrum árlegum styrk úr ríkissjóði Dana
og öðrum jafnháum úr landssjóði íslendinga; en prentunarkostnað tók Bók-
menntafélagið, sem áður, að sér að greiða. Var útgáfa Fornbréfasafnsins þar
með tryggð, enda hafin á ný árið 1888, er Jón Þorkelsson hafði lokið doktors-
prófi. Hannes Þorsteinsson liafði það síðar eftir Jóni, að honum hefði ekki litizt
á, er hann fór að fást við verkefnið og sá, hve umfangsmikið það var; en ómetan-
legur styrkur var honum, nýliðanum í þessu starfi, að því, að Jón Sigurðsson
hafði viðað að sér geysilegu efni til Fornbréfasafnsins langt fram eftir öldum,
allt til 1600. En sjálfur var Jón Þorkelsson þá þegar hin mesta hamhleypa til
vinnu; enda lét hann hendur standa frarn úr ermum. Flætti liann að vísu öllum
sögulegum skýringum við bréfin og lét að jafnaði ekki prenta texta þeirra nerna
í einni gerð, — með orðamun handrita neðanmáls, — enda taldi hann það rétti-
lega óþarft, þegar frumrit væru til. En fyrir bragðið rak nú hvert bindi Forn-
bréfasafnsins annað, fyrst í Kaupmannahöfn, frarn að aldamótum, síðan í
Reykjavík, svo að samtals tókst Jóni Þorkelssyni að koma út tíu bindum Fom-
hréfasafnsins á þeim þrjátíu og sjö árum, sem honum varð auðið eftir að hann
tók við útgáfu þess; ná þau yfir tímabilið 1264—1550. En fullsafnað hafði hann
auk þess til þeirra fjögurra binda, sem síðan hafa við bætzt — þau ná til 1570
— og Páll Eggert Ólason gaf út.
Ekki var öllum það Ijóst, hvílíkt þrekvirki Jón Þorkelsson vann fyrii
íslenzka þjóðarsögu með útgáfu Fornbréfasafnsins. Má vel sjá það á formála
hans fyrir þriðja bindi þess, árið 1896, þar sem hann taldi það að vísu „ekkert
tiltökumál, þótt öllum þorra á Islandi þyki Fornbréfasafnið nokkuð þurrt ákomu;
en á lúnu átti ég síður von“, sagði hann, ,,að flestir skynsamir og menntaðir
menn skildi ekki, . . . að það er ekkert rit til, sem er eins áríðandi fyrir sögu lands-
ins fyrr á öldum í öllum greinum, að gefið sé út, eins og Fornbréfasafnið. Á
nieðan fornskjölin liggja óprentuð, er alveg ómögulegt að vita eða skrifa nokkuð
til hlítar um hag landsins eða sögu langt fram eftir öldum“. Flafa sannari orð
ekki verið sögð af öðrum um gildi Fornbréfasafnsins fyrir sögu landsins; enda
mun það lengi reynast óbrotgjam minnisvarði um fræðimannlegt afrek Jóns
Þorkelssonar við útgáfu þess.
Vel hefði útgáfa slíks stórvirkis, sem „íslenzkt fornbréfasafn" var, mátt
verða Jóni Þorkelssyni ærið ævistarf. En það var öðru nær, en að svo yrði. Kom
það allt til í senn, að hann var ágætlega fær maður til fræði- og ritstarfa, fljótur
að átta sig á hverju viðfangsefni og starfsþrekið óbilandi; en tekjurnar, að
minnsta kosti á Kaupmannahafnarárunum, svo rýrar, þrátt fyrir styrkinn til
Fornbréfasafnsins, að hann varð að hafa öll spjót úti til að drýgja þær. Árið
1885 hafði hann kvænzt, þá enn við háskólanám, Karólínu Jónsdóttur bónda á